Кўмир энергияси захиралари

Кўмир энергияси захиралари

Кўмир шахталарида кўмирни ер остидан қазиб олиш ва транспор-тировка қилувчи саноат электр моторларни қуввати 1-3 кВт дан 1250-8800 кВт оралиғида бўлади. Кўп ҳолатларда 380 В, 660 В билан алмаштирилади 250 кВт ва ундан юқори қувватли моторлар учун 6-10 кВ қўлланади. Ишлаш тартиби ПКР. Ишлаш шароити оғир. I-тоифага бош вентилятор, бош кўтарувчи, қозонхона, ёритиш, сув таъминоти ва бошқалар киради.
Очиқ қазиб олинадиган каръерлар. Электр энергияни каръерлардаги асосий истеъмолчиларни экскаваторлардир. ЭШ - 14/65 ни қуввати 3516 кВт ни, ЭШ 80/100 қуввати эса 70 мВт ни ташкил этади. Электр энергия экскаваторларга эгилувчан 6-10 кВ кучланишли кабеллар орқали берилади, экскаваторларни иш тартиби кескин ўзгарувчандир. II-тоифага тегишлидир.
Дунёда кўмирнинг геологик захиралари, шартли ёқилғида, 12000 млрд. тонна деб баҳоланмоқда, Улардан 6000 млрд. тоннаси ишончли захираларга тегишли.
1-расмда дунё кўмир захиралари ва улардан фойдаланиш истиқболлари тўғрисида маълумот берилган.
Замонавий техника ва технология, ўзини иқтисодий оқлаган ҳолда, кўмирни ишончли захираларидан 50% ни қазиб олиш имкониятини беради.
Тошкўмир ёнганда тахминан 8,14 кВтс/кг (29,3 МЖоул) энергия ажралиб чиқади.
Тошкўмир таркибидаги турли хил унсурларнинг ўртача қийматлари 2-расмда келтирилган.
1-расм. Дунё кўмир захираларининг қийматлари:
а) турли хил қитъаларда; б) фойдаланиш истиқболлари.


2-расм. Тошкўмирнинг тахминий таркиби.
Тошкўмир саноатининг энергетика соҳасидаги ўрни камайиб боришига қарамасдан ҳозирги кунда ушбу саноат, дунё энерге-тикасида етакчи ўринларни эгаллайди. Нефт ва газ саноатига қараганда тош-кўмир саноати захиралар билан яхши таъминланган. Экспертланинг фикрига кўра, яқин ўн йилликда электростанцияларнинг ёқилғига бўлган талабининг 40% тошкўмир саноати билан қондирилади. Бу каби ўзгаришнинг асосий сабабларидан бири, тоза кўмир қазиб олиш ва фойдаланиш технологиясининг мукаммаллаштирилганлиги туфайли, электростанцияларнинг атроф-муҳитга чиқараётган зарарли чиқинди газларнинг камайтирилганлигидир.
Тошкўмирнинг дунёдаги захиралари 1,2 трлн. тоннани ташкил қилади. Унинг 66% АҚШ, МДҲ мамлакатлари, Франция, Германия ва Австралия каби иқтисодий ривожланган мамлакатларда жойлашган.
Кўмир қазиб чиқари бўйича Хитой, АҚШ, Россия, Полша, Ҳиндистон, Австралия, Германия,Шимолий Африка Республикаси,Украина ва Қозоқстон мамлакатлари дунёда етакчи ўринларни эгаллаб келмоқдалар. Нефт ва газга қараганда тошкўмир атиги 8 % экспорт қилинади. Экспорт асосан АҚШ, Австралия ва МДҲ мамлакатларидан қилинади. Асосий импорт қилинадиган мамлакатлар – Япония, Корея Республикаси, Италия, Канада, Франция, Голландия, Англия, Германия ва Бразилия ҳисобланади.
Табиий газ энергияси захиралари
Дунёдаги газни геологик захиралари 140-170 трлн. м³ деб баҳолан-моқда. Газ захираларини мамлакатлар бўйича тақсимланиши 8-жадвалда келтирилган.
Нефт ва газ нафақат энергетик хом-ашё сифатида, балки кимёвий хом-ашё сифатида ҳам қадирли. Ҳозирги даврда 5000 та синтетик ашёлар нефт ва газдан олинмоқда. Бироқ захираларнинг фақат 3-5% и кимёвий хом-ашё сифатида ишлатилмоқда. Нефт ва газ конлари ер қаъридан олинади ва қудуқларнинг бурғуланиши билан баҳоланади. Бурғуланишга кетган харажатлар геологик ва тоғ қидирувларига кетган харажатларнинг 70% ни ташкил этади.
Газ саноати ўтган асрнинг 50 йилларидан ривожлана бошлади. Дунё бўйича газ истеъмол қилиш, умумий истеъмол қилинадиган энергетик ресурсларнинг 20% ни ташкил қилиб, нефт ва тошкўмирдан сўнг 3 ўринни эгаллайди. Экологик жиҳатдан газ энг тоза энергоресурс ҳисобланади. Табиий газ захиралари бўйича МДҲ мамлакатлари, Осиё, Россия ва Эрон етакчи ўринларни эгаллайдилар.

1-жадвал.

Мамлакатларнинг номланиши	Ишончли газ захиралари, %
АҚШ	27,5
Лотин Америкаси ва Қариб денгизи	6.2
Канада	4.3
Россия ва Ғарбий Европа	14.4
Африка	15,1
Яқин ва Ўрта Шарқ	20.6
Узоқ Шарқ	2.3

Дунё бўйича газ қазиб олиш йилдан-йилга ошиб бормоқда. Ҳозирги кунда қазиб олинадиган газнинг ҳажми 4,0 трл.м³ га етиб қолди. Газ ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги ўнликка Россия, АҚШ, Канада, Туркманистон, Голландия, Франция, Ўзбекистон, Индонезия, Жазоир, Саудия Арабистони мамлакатлари киради.
Газ ёқилғиси асосан Ғарбий Европа, Япония ва АҚШ мамлакатларига экспорт қилинади.