Kitob surat al-arz

4. Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy va uning ilmiy merosi. “Kitob surat al-arz” asarini fanda organish.

Arablar bosqini davrini tadqiq qilarmiz, tarixchilar rasida At-Tabariyning o‘rni alohida ayniqsa uning “Tarixiy ar-Rasul – val- mul” ( Payg‘ambarlar va mamlakatlar tarixi yoki Tarixiy Tavariy) deb atalgan mashhur asari alohida o‘rin tutadi. 963-yilda ushbu asarni Ba’lamiy qayta ishlab fors tiliga tarjima qilgan. Abu Ali Muhammad ibn Muhammad Ba’lamiy. At-Tabriy o‘z asarini o‘zidan avval o‘tgan Abdul Hasan Ali ibn Muhammad Al-Madoiyni (Bartoldning yozishicha 830-840-yillarda vafot etgan). Asar kompelativ xususiyatga ega. (Avvalgi tarixchilarning asariga suyanish). Ammo Al-Madoiyining o‘z hikoyalarining boshqa arab tarichilaridan farqli ravishda epik xalq dastonlariga o‘xshatib yozishga harakat qiligan. At-Tabariy abar tarixchilaridan birinchi bo‘lib, tarixiy voqealarni aniq tarixiy dalillar asosida yoza boshlagan edi. At-Tabariyning “Tarixiy ar-Rasul – val- mul” asari abar tarixshunosligini dastlabki bosqichini yakunlaydi. Mazkur asar tarixiy obida, hikoya, folklor va afsonalarni o‘z ichiga olgan Islom olami tarixiga doir eng muhim manbadir.

Muhammad Narshaxiyning “Buxoro tarixi” asarida VIII – XII asrdagi tarixiy voqealar joy olgan. Mazkur asar turli masalalarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ular orasida “Buxoro fatx etilishini boshlanishi, Qutayba ibn Muslimning humronligi va Buxoroning fatx qilinishi, Movaraunnahning ajam va abar o‘rtasida taqsimlanishi”, “Buxoroning fatx etilishi va u yerda islom dinining tarqalishi”, “ Masjidi jomening bino etilishi”, “I namozgohi”, “Muqannaning huruji va uning…” ushbu asarning forsiy matni 1892-1894-1904-1939-yillarda Parij, Buxoro va Tehronda chop etilgan.
Kitob rus,ingliz va o‘zbek tillariga (1897-1954-1966-yillarda tarjima qilingan). MArkaziy Osiyoning X – XI asrlardagi tarixi sovet davri tadqiqotchilari V.V. Bartold, V.I. Bilyayev, A.A. Ramaskovich va B.G. G‘ofurovlarning asarlari. Horijiy tarixchilardan X.Giyb, Q. Brokkelman, Y.V. Zeylman, D.Sinor, Q.Xuk va boshqa olimlarning tadqiqotlarida tahlil qilingan.