Tadqiq mavzusida

Tadqiq manbaiga turlicha yondashish mumkinligi bois fanda ayni bir tadqiq manbai turli jihatlardan va turli mufassallikda qayta-qayta o‘rganilishi lozim va bu tadqiq mavzusida o‘z aksini topishi zarur.

Ilmiy tadqiq mavzusi (odatda, ilmiy ishning sarlavhasi) tadqiq manbaiga va tadqiq predmetiga ishorani o‘z ichiga oladi.

Ilmiy tadqiqning muhim tarkibiy qismlaridan biri tadqiq manbai (o‘rganish obyekti) va tadqiq predmeti. Tadqiq manbai deganda ilmiy tadqiqning voqelikda mavjud bo‘lgan, o‘rganilishi kerak bo‘lgan narsa-hodisa, ularning orasidagi munosabat – aloqalar, qonuniyatlarning xilma-xil ko‘rinishlarda, shakl va turlarda yuzaga chiqishi tushuniladi. Ilmiy tadqiqot oldiga nimani tavsiflash, aniqlash, sharhlash, ochish maqsad qilib qo‘yilgan bo‘lsa, o‘sha narsa tadqiq manbai. Tilshunoslik fanining tadqiq manbai inson tili, ya’ni fikrni shakllantirish va uni ifodalashning eng asosiy vositasi. Tilning tilshunoslik fanining asosiy tadqiq manbai ekanligi masalasi A.S.Chikobavaning “Проблема языка как предмета языкознания (На материале зарубежного языкознания) –М.: Учпедгиз, 1969. –179 стр.” o‘quv qo‘llanmasida butun murakkabligida qo‘yilgan.

“Umumiy tilshunoslik” kursidan ma’lumki, til juda serqirra, ko‘p aspektli ijtimoiy-ruhiy-fiziologik hodisa va jarayon. Bu qirralarning har biri tadqiq predmeti. Shuning uchun tilshunoslikning butun tarixi davomida tilning alohida-alohida qirralarini o‘rganuvchi tilshunoslikning komparativistika, naturalizm, diaxronik (tarixiy) tilshunoslik, sinxronik (tavsifiy) tilshunoslik, strukturalizm, statistik lingvistika, psixolingvistika, sotsiolingvistika, areal lingvistika, lingvistik tipologiya, amaliy tilshunoslik kabi oqim (maktab, yo‘nalish)lari, tilning turli sath birliklarini o‘rganishga ixtisoslashgan fonetika, fonologiya, leksikologiya, leksikografiya, grammatika, morfemika, so‘z yasalishi (derivatsiya), uslubiyat (stilistika), semantika va h. kabi bo‘limlari yonma-yon yashab kelmoqda. Oqim – yo‘nalishlar yaxlitlik sifatida olingan serqirra tilning ayrim-ayrim qirralarini chuqurroq o‘rganishga xizmat qilsa, tilshunoslik bo‘limlari tilning turli xildagi (katta-kichiklikdagi) birliklarini o‘rganishga ixtisoslashgan. Tilshunoslikning barcha oqim va yo‘nalishlari asosiy tadqiq manbai – til haqidagi bilimlarni (ayrim hollarda ayni bir narsa haqida bir yo‘nalishning hukmi ikkinchi oqim xulosasini inkor etsa-da,) muttasil to‘ldirib boradi. Shuning uchun lingvistik ilmiy tadqiqotlarda tadqiq manbai va tadqiq predmeti farqlanadi.

№