Kauchuklar haqida umumiy tushuncha Diyen monomerlari va ularning xossalari 3

---

MA’RUZA-3 
Diyen monomerlari. Ayrim istiqbolli monomerlar (kauchuklar uchun 
monomerlar misolida) 
Reja: 
1.
 
Kauchuklar haqida umumiy tushuncha 
2.
 
Diyen monomerlari va ularning xossalari 
3.
 
Butadiyen-1,3 olinishi, xossalari va ishlatilishi 
Kauchuklarga qo'yilayotgan talablarni o'zgarishsiz ajratib borish ularni og’ir 
sharoitlarda qo’llash, rezina buyumlarini an’anaviy mexanik aralashtirish usuli bilan 
olish kabi an’anaviy texnologiyadan qo'yish texnologiyasigacha o’tish, bularning 
bari yangi kauchuklar va demakki monomerlar sintez qilishni taqozo qiladi. 
Piroliz maxsulotlarini kompleks qayta ishlash va boshqa jarayonlarda asosiy 
bo’lmagan (pobochniye) oraliq maxsulotlar hosil bo’ladi. Ulardan ratsional 
foydalanilsa oxirgi maqsadli maxsulotlarni etilen va benzolni tannarxini tushirishga 
erishish 
mumkin. 
Misol 
sifatida 
oldin 
o’zini 
qullanishini 
topmagan 
siklopentadiyenni keltirish mumkin. 
Yana bir qizikarli istiqbolli yo’nalishlardan biri butadiyen va izoprenni 
ma’lum, lekin bu maqsadlar uchun qo’llanilmagan monomerlar, masalan, etilen va 
propilen bilan sopolimerlab tartibli, ketma-ket yoki alternativ sopolimerlar sintez 
qilishdir. Bu monomerlarni qo’llash kauchuklar sifatini yaxshilabgina qolmay 
ularning xomashyo bazasini arzon piroliz jarayonida olinadigan monomerlar 
xisobiga kengaytirish imkonini beradi. 
Suyuq kauchuklar - oligomerlar olish uchun asos bo’lib xizmat qiladigan 
funksional guruhli monomerlar sintez qilish soxasida ilmiy tadkikotlar ko’lami 
kengayib bormoqda. Bu oligomerlarda zanjir yakunida (uchlarida) funksional 
guruhlarni (uretan, gidroksil, karbonil, sulfid, amin va x.k.) bo’lishi suyuq 
kauchuklarni quyi molekulali birikmalar - choklovchi agentlar bilan past oaroratda 
vulqanlashni (choklashni) amalga oshirish imkonini beradi. Bu kauchuklar asosida 
yakin kelajakda shina ishlab chiqarishni quyish texnologiyasini yaratish va joriy 
qilish (qo’llash) imkoni tug’iladi. Bu yo’nalishning samaradorligi ulkan bo’lganligi 
uchun funksional guruhli monomerlar qimmat bo’lishiga qaramay uni jadal sur’atlar 
bilan rivojlanishi kutilmokda. 
Butadiyen gomologlarini (etil, propil, finilbutadiyen) polimerlanishi hosil 
bo’lgan kauchuklarni strukturasi va xossalari o’rtasidagi bog’liqlik o’rganilib 
etilbutadiyen asosidagi kauchuklar juda yuqori elastiklik va dinamik yuklanishlarga 
yuqori qarshilik ko’rsatishi bilan xarakterlanishi aniqlandi. Ammo etilbutadiyenni 
sintez qilishni muqobil uslubi topilganligicha yo’q.