Jobasi: As sińiriw sistemasi aģzalari. As sińiriw sistemasi aģzalariniń gistologiyaliq dúzilisi

Jobasi:

1. As sińiriw sistemasi aģzalari.

2. As sińiriw sistemasi aģzalariniń gistologiyaliq dúzilisi.

3. As sińiriw sistemasinda qatnasatuģin gastrointestinal garmonlar.

As sińiriw sistemasi organlari.

• As sińiriw sistemasina kiriwshi aģzalar aziqloq zatlardi mexanikaliq hàm ximiyaliq jol menen tarqatiw hàm tarqalģan zatlardi qan hàm limfa tamirlarģa ótkizip beriw siyaqli àhmiyetli waziypalardi atqaradi. Morfologiyaliq tàrepten as sińiriw sistemasi aģzalari túrli bólimlerge: aldińģi, orta, arqa bólimlerge bólinedi.
• Aldinģi bólim: awiz bosliģi, jutqinshaq, qizil óńesh
• Orta bólim: asqazan, jin’ishke ishek hàm juwan ishek, bawir, asqazan asti bezi.
• Arqa bólim: tuwri ishektiń kaudal bólimi.

As sińiriw sistemasiniń aldinģi bóliminde -Awiz bosliģi hàm oniń tuwindilari: erin, urt, qizil iyek, qatti tańlay, jumsaq tańlay, tisler, silekey bezleri jaylasadi. Awiz bosliģinda tómendegi bólimler pariqlanadi: fromtal bólim, eki tómengi jaq hàm eki joqari jaq. Awiz bosliģi silekey qabati ózine tàn qasiyetlerge Iye bolip keledi.

• As sińiriw sistemasiniń aldinģi bóliminde -Awiz bosliģi hàm oniń tuwindilari: erin, urt, qizil iyek, qatti tańlay, jumsaq tańlay, tisler, silekey bezleri jaylasadi. Awiz bosliģinda tómendegi bólimler pariqlanadi: fromtal bólim, eki tómengi jaq hàm eki joqari jaq. Awiz bosliģi silekey qabati ózine tàn qasiyetlerge Iye bolip keledi.

Jutqinshaq- As sińiriw ha’m dem aliw aģzalariniń kesilisken jerinde jaylasqan. Jutqinshaqda 3 bólim pariqlanadi:Murin, awiz hàm kómekey Bólimleri pariqlanadi. Jutqinshaq silekey, silekey asti, bulshiq et perde hàm Sirtinan adventicial perde menen qaplanģan.

• Jutqinshaq- As sińiriw ha’m dem aliw aģzalariniń kesilisken jerinde jaylasqan. Jutqinshaqda 3 bólim pariqlanadi:Murin, awiz hàm kómekey Bólimleri pariqlanadi. Jutqinshaq silekey, silekey asti, bulshiq et perde hàm Sirtinan adventicial perde menen qaplanģan.
• Qizilóńesh- 4 perdeden ibarat bolip, silekey, silekey asti, bulshiq et hàm Adventicial perdeden ibarat.

Asqazan as sińiriw sistemasiniń tiykarģi aģzalarinan biri bolip esaplanadi. Asqazanda anatomiyaliq tarepten Kardial, túp, dene hàm pilorik bólimleri pariqlanadi. Asqazanniń diywali silekey, silekey asti, bulshiq et hàm seroz perde qavatlarinan ibarat boladi.

Jińishke ishek – anatomiyaliq ta’repten asqazannan keyin jaylasqan bolip, uzinliģi – 5-6 m bolip, úsh bo’limnen ibarat boladi: on eki barmaqli, ash ishek hàm jambas ishek. Jin’ishke ishek diywalinda silekey, silekey asti, bulshiq et hàm seroz perde pariqlanadi. Jin’ishke ishektiń ishki júzesinde aylana búrmeler, vorsinkalar hàm kriptalar ózine tàn relyef payda etedi.

Juwan ishek- ishek nayiniń dawami bolip, tiykarinan ol jerde suwdiń soriliwi ha’m najaatiń formalaniwi bolip ótedi. Juwan ishek anatomiyaliq ta’repten tómendegi bólimlerge bólinedi: soqir ishek hàm oniń qurt tàrizli ósimtesi, sheńber ishek, sigma ta’rizli ishek hàm tuwri ishek

Juwan ishek diywali da silekey, silekey asti, bulshiq et hàm seroz perde menen qaplanģan. Sheńber ishekte hàmme bólimler birdey boladi.

As sińiriwde qatnasiwshi endokrin kletkelari.

• Sekretin. Birinshi marte ashilģan gastrointestinal gormon bolip esaplanadi. Sekretindi on eki barmaq ishektIń silekey perdesindegi arnawli kletkalar sintezleydi.Sekretin tàsirinde asqazan asti bezinde shire ajiraliwi keskin kóbeyedi. Shire quramindaģi bikarbonatlar muģdari artadi.Sekretin ta’sirinde asqazan bezleriNen fermentler ajiraliwi keskin kóbeyse, sol waqitta xlorid kislotasi sintezi tamamlanadi.
• Xolecistokinin(pankreozimin)-Tiykarinan as sińiriw sistemasi aģzalariniń sekretor hàm motor Iskerligin basqariwda qatnasatuģin gastrointestinal gormon.

Gastrin- asqazanniñ pilorik bóliminde sintezlenip, Qan arqali asqazan bezleri Iskerligin kúsheytiretuģin gormon.Gastrin asqazan asti bezinen fermentler ajiraliwin tezlestiredi. Oniń tàsirinde ót suyiqliģi muģdari da kóbeyedi. Gastrin jińishke ishekde glyukoza, suw ha’m natriy soriliwin formozlaydi. Gormon asqazan hàreketlerin kúsheytiredi.

• Gastrin- asqazanniñ pilorik bóliminde sintezlenip, Qan arqali asqazan bezleri Iskerligin kúsheytiretuģin gormon.Gastrin asqazan asti bezinen fermentler ajiraliwin tezlestiredi. Oniń tàsirinde ót suyiqliģi muģdari da kóbeyedi. Gastrin jińishke ishekde glyukoza, suw ha’m natriy soriliwin formozlaydi. Gormon asqazan hàreketlerin kúsheytiredi.

Paydalanilģan àdebiyatlar:

• K.A. Zufarov «Gistologiya» Toshkent 2005
• K.R.Tóxtaev. «Gistologiya, Citologiya, Embriologiya»
• Internet maģliwmatlari