Jahon tarixi kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI



JAHON TARIXI KAFEDRASI

5120300 – Tarix (Jahon mamlakatlari bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishi
20.86-guruh talabasi
Olimova Mohiraning
JAHON TARIXI
FANIDAN
« Angliya 1800-1870-yillarda.Chartislar harakati.»
Mavzusidagi
Mustaqil ta'lim
Ilmiy rahbar: R.Qodirova

Fаrg‘оnа shahri – 2022 – 2023 o‘quv yili


Angliya 1800-1870-yillarda.Chartislar harakati.


Reja:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Asosiy qism.
   

1. 
   Napaleon Fransiya bilan urush.
   
2. 
   Urushdan keying yillar.
   
3. 
   1832-yilgi parlament islohoti
   

3. 
   Xulosa.
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
   

Kirish
XX asrning birinchi yarmida tarixga цivilizaцiyali yondoshuv fanda kyeng tarqaldi. Bunda tarix nyeolitdan boshlangan lokal цi- vilizaцiyalarning tobora katta tyezlik bilan davriy almashinib turishi sifatida tasavvur qilinadi. Moddiy va ma'naviy mada- niyatning xaraktyeriga qarab farqlanadigan hamda o'z taraqqiyotida ma'lum bosqichlardan o'tadigan lokal цivilizaцiyalar va uning yara- tuvchisi – inson o'rganishning asosiy ob'yekti sifatida qaraladi. Bu qarash XVIII asrda shakllangan bo'lsada (asoschisi italiyalik olim D. Viko hisoblanadi), tarixga lokal цivilizaцiyalarning almashi- nish jarayoni sifatida qarash XX asrda G'arb цivilizaцiyasi mam- lakatlarida kyeng tarqaldi va yanada takomillashdi. Bu nazariyani ishlab chiqish va takomillashtirishga N. Danilyevskiy, O. Shpyeng- lyer, P. Sorokin, K. Yaspyers, A. Toynbi, L.N. Gumilyev, O. Tofflyer, M. Vyebyer, F. Brodyelь, S. Xantington, M. Xaydyeggyer, kabi olimlar katta hissa qo'shdilar.
Afsuski g'oyaviy utilitar doktrinalar hukmron bo'lgan sovyet mustabid tuzumi davrida bu nazariyani tan olish hamda jahon va Vatan tarixini o'qitishda qo'llash imkoniyati yo'q edi. Chunki ijti- moiy fanlar kommunistik mafkura manfaatlariga xizmat qilardi. Bu tuzum va unda hukmronlik qilgan dogmalar qulashi bilan ta- rixiy jarayonlarning yangi paradigmalarini o'zlashtirish uchun kyeng imkoniyatlar ochildi, mustaqillik tufayli haqiqatni ang- lash omilini shakllantirish va uning muqim amal qilishiga sha- roit yaratish imkoni paydo bo'ldi. Vatanimiz va jahon tarixini o'rganishning yangi, ilmiy xolislikka asoslangan prinцiplari ish- lab chiqilmoqda.
Franцiya, Angliya, Gyermaniya va Yevropaning bir qator boshqa mamlakatlarida yangi tarixning boshlanish nuqtasi qilib Buyuk gye- ografik kashfiyotlar, Gumanizm va Ryeformaцiya qabul qilingan. Ay- nan gyeografik kashfiyotlar dunyoning faqat gyeografik emas, balki iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ko'rinishini ham tubdan o'zgartirib yubordi. Gyeografik kashfiyotlar natijasida G'arbiy Yevropa mamla- katlarida «narx-navo inqilobi»1 yuz byerib, bu voqyea ushbu mamla- katlarda kapitalistik munosabatlarning rivojlanishi uchun katta turtki bo'ldi va kyeyinchalik bir qator Yevropa mamlakatlarini mye- tropoliyaga aylantirgan mustamlakachilik tizimining shakllanish jarayonini boshlab byerdi.
Sharqda aynan shu hodisaning o'zi qarama-qarshi jarayonlar- ni kyeltirib chiqardi. Bu yerda turg'unlik, iqtisodiy va madaniy sohalarda G'arbdan orqada qolish hollari yuz byerib, oxir-oqibatda qachonlardir yuksak taraqqiyotga ega bo'lgan Sharq mamlakatlarining ko'pchiligi mustamlaka va yarim mustamlakalarga aylantirildi. Shu tariqa mustamlaka tizimi va umumjahon bozori vujudga kyeldi. Insoniyat tarixida birinchi marta jahon xalqlari tarixi bir bu- tunlik kasb eta boshladi.
Osiyo va Afrika xalqlarining yangi davri an'anaviy ravishda ushbu mamlakatlarning mustamlakalarga aylantirilish jarayonini qamrab oladi. Jahon tarixining ma'lum davri sifatidagi Yangi tarixning xaraktyerli tomonlari Yevropa uchun ham, Osiyo va Afrika mamlakatlari uchun ham umumiydir. Ammo bu tarixiy davrning maz- muni Yer sharining ushbu turli mintaqalari uchun mutlaqo turlicha: G'arbning ilg'or mamlakatlarida kapitalizm rivojlanib, hukmron munosabatlarga aylanayotgan edi; Osiyo va Afrika mamlakatlari ak- sincha, uzoq muddatli inqiroz davriga kirdilar va kyeyin kapitali- stik davlatlarning ekspansiya manbaiga aylandilar.
Osiyo va Afrikamamlakatlaritarixshunosligi sharqmarkazchilik yondoshuviga asoslangan bo'lib, mintaqaviy xronologik chyegara- larni byelgilamaydi. Ko'pincha ular o'z mamlakatlaridagi aniq tarixiy jarayonlarni davr chyegarasi qilib byelgilaydilar. Masa- lan, ko'pchilik Xitoy tarixchilari Yangi tarixning boshlanishi dyeb birinchi «afyun urushi»ni (1840–1842), yakuni dyeb esa Xitoy Xalq Ryespublikasining tashkil topishini (1949) oladilar. Biz na sharqmarkazchilik, na yevropamarkazchilik yondoshuvlarini bir to- monlama yoqlamagan holda, yuqorida ko'rsatilgan voqyealarning (An- gliya burjua inqilobi bilan Franцuz burjua inqilobi ham) biror- tasi butun jahon miqyosida taraqqiyot vyektorining kyeskin burili- shiga olib kyelgan voqyealardan bo'lmaganligini ta'kidlamoqchimiz. Faqat Xristofor Kolumb (1492) va Vasko da Gama (1498) lardan boshlangan Buyuk gyeografik kashfiyotlargina dunyo xaritasining ryeal o'zgarishiga olib kyelgan jarayonlarga muqaddima bo'ldi va bu- tun dunyo xalqlarining hayotida kyeskin burilish yasadi. Buyuk gyeo- grafik kashfiyotlardan kyeyin tom ma'noda Yangi davr boshlandi.
«Yangi tarix» tyermini dastlab gumanist-tarixchilar tomonidan istye'molga kiritildi. Ular Yevropa Uyg'onish davrida dunyoviy fan va madaniyatning rivojlanishi, insonning sha'ni, qadr-qimmati tushunchalarining kyeng omma orasida qaror topishi, shaxsning ta- shabbuskorligi va tadbirkorligi singari xususiyatlariga kyeng yo'l ochilishi va bular natijasida kishilarning dunyoqarashi va hayotida kyeskin o'zgarishlar yuz byerganligini yangi davr boshlanishi uchun asos qilib oldilar. Yangi davr, gumanistlarning fikricha, kishi- larning tabiiy tyengligi g'oyasini, shaxsning erkinligi va sha'ni kabi dyemokratik tushunchalarni o'zida mujassamlashtirgan yangicha dunyoqarashning shakllanishi va hukmron dunyoqarashga aylanishi bilan o'rta asrlardan farq qiladi. Yangi davrning eng xaraktyerli tomonlaridan biri, dunyoni yangicha tushunish asosida shaxsning ta- shabbuskorligi, tadbirkorligi uchun kyeng imkoniyatlar ochishda va shuning natijasida iqtisodiy hayotning gurkirab o'sishida namoyon bo'ladi.