Иқтисодий таълимотлар ва тафаккур асрлар давомида мавжуд бўлиб, иқтисодни ўрганишга келганда, иқтисодий ўсиш ва иш ўринлари иқтисодчилар фаол ўрганишни бошлаган иккита асосий омил эди
Иқтисодий таълимотлар ва тафаккур асрлар давомида мавжуд бўлиб, иқтисодни ўрганишга келганда, иқтисодий ўсиш ва иш ўринлари иқтисодчилар фаол ўрганишни бошлаган иккита асосий омил эди. Бу икки нуқта ўртасида боғлиқлик бор, кўплаб иқтисодчилар муҳокама қилиб, иқтисодий ўсиш ва ишсизлик ўртасидаги муносабатни ўрганишга ҳаракат қилмоқдалар. Иқтисодчи Артур Оукен бу мавзуни биринчи марта 1960-йилларда ўрганган ва унинг бу борадаги тадқиқотлари шундан бери Оукен қонуни сифатида танилган. Қуйида Оукен қонуни, нима учун бу қадар муҳимлиги ва биринчи нашрдан бери вақт синовидан қандай ўтгани ҳақида батафсилроқ маълумот берилган. Оукен қонуни ўз моҳиятига кўра, мамлакатдаги ишсизлик даражаси ва унинг иқтисодий ўсиш суръати ўртасидаги статистик боғлиқликни ўрганади. Сент-Луис Федерал захира банкининг тадқиқот бўлими иқтисодчиларининг тушунтиришича, Оукен қонуни ишсизлик даражаси табиий кўрсаткичдан ошиб кетганда, мамлакат ялпи ички маҳсулотининг (ЯИМ) қанча қисмини йўқотиши мумкинлигини айтиб беришга "мўлжалланган". Оукен қонунининг мантиқи оддий. Ҳосилдорлик ишлаб чиқариш жараёнида ишлатиладиган ишчилар сонига боғлиқ, шунинг учун унумдорлик ва бандлик ўртасида бевосита боғлиқлик мавжуд. Жами бандлик: ишчи кучи минус ишсизлар. Ва унумдорлик ва ишсизлик ўртасида аллақачон тескари боғлиқлик мавжуд."
Йел профессори ва иқтисодчиси Артур Оукен 1928 йил ноябрда туғилган ва 1980 йил март ойида нисбатан ёш 51 ёшида вафот этган. У биринчи марта 1960-йилларнинг бошларида ушбу мавзу бўйича ўз топилмаларини эълон қилди, шундан бери улар унинг номи билан аталган. Оукен қонуни моҳиятан иш билан бандлик ва иқтисодий ўсиш ўртасидаги боғлиқликни тушунтирувчи ва таҳлил қилувчи эмпирик намунадир. Федерал резерв тизимининг собиқ раиси Бен Бернанкенинг нутқи, эҳтимол, Оукен қонунининг асосий тушунчаларини энг қисқача ифодалайди: “Ушбу қоида ишсизлик даражасининг ўзгариши ва реал ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) ўсиш суръати ўртасидаги кузатилган боғлиқликни тасвирлайди. Оукеннинг таъкидлашича, ишчи кучи ва унумдорлик даражасининг доимий ўсиши туфайли ҳақиқий ЯИМнинг ўсиши потентсиал ЯИМнинг ўсиш суръатларига яқин бўлиб, бу доимий ишсизлик даражасини сақлаб қолиш учун этарли.
Оукен қонунини аниқроқ тушуниш учун қуйидаги мисолни келтириш кифоя. Бир йил ичида ишсизликнинг 1 фоизга қисқаришига эришиш учун ялпи ички маҳсулотнинг ҳақиқий ўсиши худди шу вақт ичида потентсиал ЯИМ ўсишидан 2 фоизга ошишини талаб қилади. Шундай қилиб, потентсиал ЯИМнинг ўсиш суръати мисол сифатида 2% деб фараз қилсак, Оукен қонунига кўра, ишсизлик даражасининг 1% га камайишига эришиш учун ЯИМ бир йил ичида тахминан 4% га ўсиши керак. Шуни таъкидлаш керакки, Оукен қонуни ишсизлик регрессияси ва иқтисодий ўсишга таянадиган статистик муносабатлардир. Шундай қилиб, регрессия курси иқтисодиётнинг ўсиш суръатидан келиб чиққан ҳолда ишсизлик даражасининг ўзгаришини ҳал қилиш учун ишлатиладиган турли коеффитсиентларга олиб келиши мумкин. Буларнинг барчаси маълумотларни киритиш учун ишлатиладиган вақт даврларига боғлиқ (тарихий ЯИМ ва бандлик маълумотлари). Қуйида Оукен қонунининг регрессиясига мисол келтирилган.
Шакллар вақт ўтиши билан жорий муҳит ва даврдаги ишсизлик тендентсияларини акс эттириш учун ўзгарди. Оукен қонуни бўйича биринчи стсенарий ишсизлик даражаси 1% га пасайганда ва ЯИМ 3% га ошади. Ва иккинчи вариантга кўра, ишсизлик ва ЯИМ ўртасидаги муносабатларга эътибор қаратилган бўлса, ишсизликнинг ҳар бир фоизга ўсиши ЯИМнинг пасайишини 2 фоизга оширади. 2008 йилги глобал инқироз маълумотларига асосланган Блоомберг мақоласида шундай дейилган: "Ушбу эмпирик муносабатлар ҳар йили потентсиал ўсишдан ошиб кетадиган ҳар бир фоиз пункти учун ишсизлик даражаси ярим фоиз пунктга пасайганини кўрсатади." . Потентсиал иқтисодий ўсиш кўрсаткичи деганда айнан нимани англатишини аниқлаш учун иқтисодий ўсишнинг турли кўрсаткичларига, масалан, ЯИМ ва ЯИМга эътибор қаратиш лозим. Иқтисодиёт, фан ёки бошқа фанлардаги ҳар қандай қонун сингари, унинг турли шароитларда ва вақт ўтиши билан ишлаётганлигини аниқлаш муҳимдир. Оукен қонунига келсак, баъзи шароитларда у жуда яхши ишлайди, аммо у кучсиз бўлган бошқа шартлар ҳам мавжуд.
Ишсизликни кузатишнинг турли усуллари мавжуд ва, албатта, Океннинг қонунлар учун асосий синов майдони Қўшма Штатлар эди. Оукен потентсиал иқтисодий маҳсулот ва иқтисодий ўсишнинг ҳақиқий суръати ўртасидаги тафовутни таҳлил қилди. Чоракда Канзас-Сити тадқиқоти Оукен ҳисоб-китоблари билан баъзи номувофиқликларни кўрсатди. Улар дастлабки маълумотлар одатдагидан кўра кўпроқ динамикани кўрсатганлигидан иборат эди. Кейинчалик, Оукен қонунни якунлаб, иқтисодий ривожланиш даврига қараб ўзгарувчиларни киритиш ёки олиб ташлашни таклиф қилди. Ишсизлик ва иқтисодий ўсиш ўртасидаги муносабатларга таъсир қилувчи кўплаб омиллар мавжудлигига қарамасдан, қонуннинг таъсири эмпирик тарзда исботланган. Тадқиқотлар натижасида Канзас-Сити Федерал захира банки "Оукен қонуни кучли коррелятсияни англатмайди" деган хулосага келди, аммо "Оукен қонуни ўсишнинг пасайиши ишсизликнинг ўсиши билан мос келишини тахмин қилмоқда". Молиявий инқироз даврида қонун ишламаганлиги сабабли, Бернанке "айниқса, статистик шовқин Оукен қонунининг муваффақиятсизлиги учун аниқ сабаб бўлиши мумкин" деб таклиф қилди. Бошқа тадқиқотлар Оукен қонунини кўпроқ қўллаб-қувватлади. Кўпгина иқтисодчилар "Окен қонуни яхши ишлайди ва баъзи иқтисодий прогнозлар қила олади" деган хулосага келишди. Юқорида тилга олинган Сент-Луис Федерал захира банки ҳам қуйидаги хулосаларга келди: “Окен қонуни пул-кредит сиёсати учун фойдали мезон бўлиши мумкин, аммо ишсизликнинг табиий даражаси тўғри ўлчанган тақдирдагина”.
