Iqtisodiy manfaatlar

Vаriаnt №11

1. 
   Iqtisodiy manfaatlarning ta‘minlanishi.
   
2. 
   Raqobatlashish usullari: narx vositasida va narxsiz raqobat.
   
3. 
   Egiluvchanlik koeffitsentini hisoblash.
   

1. 
   IQTISODIY MANFAATLAR — iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari (iqtisodiy subyektlar)ning uzlari tomonidan anglangan va ularni faoliyatga undovchi hayotiy ehtiyojlari, iqtisodiy faoliyatni harakatlanti-ruvchi kuch.
   

Iqtisodiy manfaatlar amal qilishi doirasiga qarab individual yoki yakka; guruh. iy yoki korporativ; milliy yoki umummamlakat miqyosidagi Iqtisodiy manfaatlarga boʻlinadi. Iqtisodiy manfaatlar tizimining asosiy boʻgʻini insonning shaxs sifatida ehtiyojlarini ifoda etadigan individual manfaatdir, xususiy manfaatdorlik birlamchi boʻlgani sababli uni amalga oshirish iqtisodiy rivojlanishga ragʻbat beradi. Guruhiy manfaat muayyan jamoaga birlashgan kishilarning umumiy manfaati boʻlib, firma doirasida bu manfaat asosida korxonani yuk-saltirish va daromadni, foydani koʻpaytirish yotadi. 
Foyda tadbirkorlarga tegsada, unda ishchi va xizmatchilar ham ishtirok etadi, yaʼni undan ish haqiga qoʻshimcha ravishda mukofotlar toʻlanadi. Natijada foyda guruhiy manfaat omiliga aylanadi. Milliy (davlat) I. m. muayyan mamlakatda yashovchi barcha millat va elatvakillarining umumiy iqtisodiy manfaati boʻlib, yalpi ichki maxsulot mikdori va tarkibida ifoda etiladi. Iqtisodiy barqaror oʻsish uchun jamiyatda Iqtisodiy manfaatlar uygʻunligi, ularning oʻzaro muvofiqligi zarurdir.
Iqtisodiy manfaatlarini muhim xususiyati hisoblanadi ortda haydash kuchlar paydo bo'lishi va xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning ishlab chiqish. Shunday qilib, mehnat umumiy bo'limi roli va iqtisodiy fanlardan o'rnini aks ettirgan. Shu nuqtai nazardan qaraganda, iqtisodiy manfaatlari maqsad bo'ladi. Boshqa tomondan, ular, o'z tashuvchilar bilan har doim sub'ektiv hisoblanadi.
Iqtisodiy manfaatlarini qondirish uchun ongli xohish bor iqtisodiy ehtiyojlarini. Bu majburiyat iqtisodiy faoliyat bilan shug'ullanish so'ramay, ob'ektiv sabab bo'ladi.
Uchun iqtisodiy sub'ektlari qiziqtirgan shaxslarni, uy, jamiyat va xususan odamlar guruhlar (guruhlar) o'z ichiga oladi. jism, iqtisodiy foyda. Bu hokazo xizmatlarini, moddiy tovar, axborot va o'z ichiga oladi.
Plyuralizm (murakkablik) muhtoj iqtisodiy manfaatlarini xilma-qo'zg'atadi. Ular murakkab tizim, ko'p o'lchamli turli ishlab chiqarish bosqichlarini, vaqtinchalik va kora kesish hosil qiladi.
Bunday mulk va iqtisodiy manfaatlarini sifatida uzviy bog'liq tushunchalar. Bu holda, ob'ekt mulkchilik va tasarruf orqali o'z ehtiyojlarini qondirish uchun iqtisodiy shaxsning tendentsiyasi kuzatilmoqda.
Iqtisodiy manfaatlarini va ularning tasnifi fanlardan muvofiq ehtiyojlarini qondirish uchun umumiy (guruh), shaxsiy va ijtimoiy majburiyatlarni yashirmoq.
Iqtisodiy manfaatlarini muhim va dolzarb qarab aniqlanishi mumkin. Shunday qilib, birlamchi va ikkilamchi ajratiladi.
Qiziqtirgan Vaqtinchalik alomatlar istiqbolli yoki joriy bo'lishi mumkin.
Ob'ektlar muvofiq ular, aqlli, moliyaviy va boshqa mulkiy bo'lishi mumkin.
Xabardorlik darajasiga ko'ra xayoliy (zohiriy) va real manfaatlarini ajratiladi.
Ular, shuningdek, utopia va haqiqiy amalga oshirish imkoniyatlari bilan muvofiq ajratish mumkin.
Iqtisodiy agentlari maxsus manfaatlarini ifoda mumkin.
Uy maksimallashtirish uchun so'rayman umumiy yordam dasturi mavjud daromad va narxlar muvofiq. , Daromadni oshirish xarajatlarini kamaytirish va tadbirkorlar manfaatlarini yuborilgan tovarlar raqobatbardoshligini oshirish uchun. ularning iqtisodiy faoliyatida davlat butun jamiyat ehtiyojlarini amalga oshirish mo'ljallangan.
iqtisodiy manfaatlarini tasniflash va hududiy printsip muvofiq qurilgan. Shunday qilib, shahar, milliy, mintaqaviy intilishlarni ajratish. Bu global (umumiy) bo'lishi mumkin.
bir mamlakat iqtisodiy manfaatlarini shakllantirish mahalliy jamoalar va hukumat o'rtasida vakolatlarning taqsimlanishi muvofiq bo'ladi.
Ma'lum bir sohada mavjud salohiyatini amalga oshirish, mintaqaviy va mahalliy hamjamiyat qaratilgan intilish o'ziga xos ehtiyojlarini qondirish uchun.
Ijtimoiy rivojlantirish va oshirish murakkabligi davomida iqtisodiy tizimlar bir qattiq boshqaruvini shakllantirish boshlaydi. Bu holda vaziyat geribildirim yo'qligi bilan murakkab. Bunday sharoitda, o'z-o'zini qiziqish ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish qudratli kuchdir, muhim ahamiyatga ega emas. murakkab o'zini-tashkil tuzilmalari faoliyati tamoyillariga zid hukumat niyatlarimiz bo'ysundirish. Natijada, iqtisodiy manfaatlarini qaymoq bor, ma'muriy-buyruqbozlik, iqtisodiy shart-sharoitlar shakllangan. Bu joy sub'ektlarining bir buzish motivatsion xatti bilan birga birgalikda, rag'batlantirish tiyilish talablariga va yuqori mehnat uchun motivatsiya mas'uliyatni kamaytirish qadrlaydi. Bundan tashqari, bunday sharoitda, u ish qadriyatlar va yo'qotish qayd ijtimoiy munosabat. Natijada, Davlat qaramligi va (iqtisodiy ma'noda) giyohvandlik psixologiya rivojlanib.

2. 
   Raqobatning ikki usuli bor: narx vositasida raqobatlashuv, narxdan foydalanmay raqobatlashuv. Erkin raqobat davrida raqobat kurashning bosh usuli tovarni raqibinikidan pastroq narxda sotish bo’lgan. Bu usulni qo’llash uchun korxona boshqalarnikidan ko’ra unumliroq texnologiyani kiritishi, malakaliroq ishchilarni yollashi va mehnatni yaxshiroq tashkil etishi kerak. Faqat shu holdagina, uning tovarini individual qiymati bozor qiymatidan past bo’lib, bu narxni tushirish imkoniyatini beradi. Iqtisodiyotning monopollashuvi raqobat kurashi usullarini ham o’zgartiradi. Endi narx vositasida amalga oshiriluvchi raqobat usullari o’rnini narx bilan bog’liq bo’lmagan usullar egallay boshlaydi. Raqobat kurashida mahsulot sifati, mahsulotni sotish shart-sharoitlarini yaxshilash va reklama qilishning ahamiyati ortib boradi.
   

Yirik korporastiyalar narxni tushurish yordamida raqobatchisini bozordan o’zi ziyon ko’rmagan holda siqib chiqarishi amrimahol bo’lganidan, u bozordagi vaziyatni o’zgartirish uchun o’zining ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni kamaytirib tovar taklifini qisqartiradilar. Shu sababli, hatto inqiroz davrlarida ham, narxlar barqarorligicha qolaveradi.
Narxsiz raqobat monopoliyalar bor joyda ham muhim o’rin egallaydi, chunki:
1) narxni pasaytirish tovar sotishni ko’paytirish imkonini bermaydi, chunki raqib ham narxni pasaytirishya mumkin, bundan hech kim yutmaydi. Bas, shunday ekan, tovar sifatini oshirish, savdo xizmatini yaxshilash yo’liga o’tiladi, bu bilan tovar sotishni ko’paytirish mumkin;
2) yirik firmalar kuchli bo’lganligi sababli mahsulotyai yangilash, uni modernizastiyalash va reklamaga katta pul sarflay oladilar.
Narx bilan bog’liq bo’lmagan raqobat usullarining qo’llanishi o’zaro kurashda narxdan foydalanilmaydi degan gap emas. U ko’proq yashirin tus olmoqda, ya’ni tovarlar e’lon qilingan narxlardan arzonga sotiladi, bundan boshqalar ogoh etilmaydi. Bu, ayniqsa, mavsumiy tovarlar sotishda qo’llanadi. Narx vositasidagi raqobat jahon bozoriga ham kirib borgan. U erda narx bilan raqobat qilish po’lat, gazlama, elektronika, kimyoviy va qishloq xo’jalik mahsulotlari bozorlariga xosdir.
3.Talab va taklif baholarga mos holda o’zgargan egiluvchanlik degan tushuncha qo’llaniladi. 
Bu tushuncha talab va taklif dinamikasini belgilab beradigan asosiy omillarning o’zgarishiga bozorning moslashib borish jarayonini osonroq anglab olishimiz uchun yordam beradi. 
Har xil tovarlarga bo’lgan talab va taklif baholarning o’zgarishiga qarab har xil bo’ladi. Birinchi darajali tovar bahosining oshishi talab darajasiga ta’sir o’tkazmasligi mumkin. 
Masalan: non, yog’, qand, kartoshka kabi mahsulotlarning bahosi oshsa-da, unga bo’lgan talab o’zgarmaydi. Lekin o’rindosh tovarlarga bo’lgan talab o’zgarishi mumkin. Кishilar oq nonni kam iste’mol qilib, qora nonni ko’proq iste’mol qila boshlaydilar. 
Bunday holat jamiyatning asosiy maqsadi bo’lgan kishilar turmush darajasining pasayishiga, kishilarning normal holdagi iste’mollarining pasayishiga sabab bo’ladi. 
Ikkinchi darajali mahsulotlar bahosining oshishi ko’pgina hollarda ularga bo’lgan talabning pasayishiga sabab bo’ladi. Masalan: gilam, zargarlik buyumlari, mashina va h.k. Shuni ta’kidlash lozimki, birinchi darajali mahsulotlar bahosining oshishi talabning hajmiga kam ta’sir etishi tufayli, birinchi darajali mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar tezda krizisdan chiqib ketadilar. 
Ikkinchi darajali mahsulotlar ishlab chiqaruvchi moddiy sohalarda esa, ishlab chiqarish krizislari uzoq davom etadi. 
Shuning uchun sotuvchi umumiy tushumlarining miqdori tovarlar bahosiga va umumiy tovarlar hajmi qiymati summasiga ko’paytirish natijasida hosil bo’lgan qiymatga teng bo’ladi. Talab egri chizig’ining (7-8-9-rasm) quyidagi uch xil ko’rinishini tahlil qilamiz: Egiluvchan talabda (7-rasm) baholarning o’zgarishi mahsulotni ishlab chiqarish darajasini oshirishga yoki kamayishiga olib keladi. 

Baholarning oshishi talabni pasayishiga, uning kamayishi esa talabni o’sishiga olib keladi.

Egiluvchan bo’lmagan talabda (8-rasm) tovarlar baholari ma’lum daraja tushirilgan yoki oshirilgan taqdirdagina ham, ishlab chiqarish hajmi o’sishi yoki kamayishi mumkin.