Insán hám kásip jobasi: Kirisiw Kasb tańlawdıń roli Kasbiy yo'naltirilganlik Kasb tańlaw Juwmaq Paydalanılǵan ádebiyatlar Kirisiw

INSÁN HÁM KÁSIP
JOBASI:
Kirisiw………………………………………………………………………..…….
Kasb tańlawdıń roli………….………………………….…………………………
Kasbiy yo'naltirilganlik…………………………………………………………….
Kasb tańlaw………………………………………………………………………..
Juwmaq………………………………………………………………………………
Paydalanılǵan ádebiyatlar……………………………………………………………

Kirisiw
Hár bir insannıń turmısında kásip tańlaw úlken áhmiyetke iye, sebebi ol turmıs jolin tańlawdı belgileydi. Bul biz óspirimlik dáwirindegi tańlaw bolıp tabıladı jáne bul insan ushın da, jámiettiiń ózi ushın da úlken áhmiyetke iye. Miynet insannıń ómiriniń tiykarǵı strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Miynet bizge tirishilik, ózimizdi qanaatlandirıw menen birge jámiyettegi ornımizni da belgileydi.
Kásip tańlaw - bul bir shaxs mápleriniń jámiyet menen uyqaslashuvi, jeke hám ulıwma mápler muwapıqlıǵı birlesetuǵın noqat bolıp tabıladı.
Jumıs - bul insannıń ómirinde kóp waqtın ótkeretuǵın jay. Konfutsiy aytqanı sıyaqlı, ózine yoqqan jumısın tapqan adam pútkil ómir islemeydi.
Insan tárepinen kásipti tuwrı tańlaw - bul shaxstıń hár tárepleme rawajlanıwınıń sheshiwshi shártlerinen biri, bul pútkil jámiyet, sonday-aq ekonomikalıq ushın úlken áhmiyetke iye: joqarı hám kóp tárepleme rawajlanǵan shaxstıń jumısı. rawajlanmaganiga qaraǵanda natiyjelilew hám sapalılaw.
Bul dóretpediń maqseti bul temanı eki pozitsiyadan kórip shıǵıw bolıp tabıladı: dáslepki tańlaw pozitsiyasi hám kásip tásiri astında insannıń ishki hám fizikalıq pazıyletlerin deformatsiya qılıw pozitsiyasi.

Kásip tańlawdıń roli

Insannıń shaxs retindegi jolı kásip tańlawdan baslanadı. Hár bir insan birinshi náwbette óz múmkinshiliklerin analiz qılıw tiykarında kásip tańlawdı baslaydı.
Ilgeri adamlar, qaǵıyda jol menende, kásip tańlaw huqıqına iye emes edi. Er adamlar áke-babaları etken jumıstı etdiler, hayallar ulıwma islemediler.
Zamanagóy dúnyada hár qanday insan sanalı túrde kásip tańlawı múmkin.jáne bul tańlawdıń sanalı ekenligi júdá zárúrli noqat, sebebi ol ózliktiń normal qáliplesiwi ushın júdá zárúrli rol oynaydı.
Biz birinshi ret mektepte kásip tańlaw haqqında saldamlı oylawǵa májbúr bólemiz.
Ulıwma alǵanda, balanıń mektep degi rawajlanıw nátiyjelerine kóre, onıń óz táǵdirin ózi belgilewi kásip tańlaw, pikirlew, oylap tabıw, kásiplik turmıs jolları variantların proektlestiriw bolıwı kerek.
Kóbinese kásip tańlaw motivları tómendegiler bolıp tabıladı:
• Doslardan máslahátlar (25% studentler)
Ata-analarǵa máslahát (17% studentler)
Ǵalaba xabar qurallarınıń tásiri (10% studentler)
Mekteptiń uyge jaqınlıǵı sıyaqlı tosınarlı faktorlar (oqıwshılardıń 9%)
Kásibi qızıǵıwshılıq (qalǵan 39%)
Hár bir insan kásip tańlaw mashqalasına dus keledi hám tiykarǵısı tuwrı tańlaw bolıp tabıladı. Mektepte kásipti tuwrı tańlaw ushın kásibi jóneltiriw sıyaqlı pánler bar.

Kásip tańlaw

Studentlerge tuwrı kásip tańlawda járdem beriw maqsetinde basında mektep oqıwshıları házirgi jumıs túrleri, mártebe múmkinshilikleri menen tanıwadılar.
Kásiplik tálim jaslarda motivatsion kásiplik niyetlerdi qáliplestiredi.
Kásip tańlaw insannıń ómirinde hár bir kisi basdan keshiriwi kerek bolǵan birinshi basqısh bolıp tabıladı. Bunıń artınan tálim keledi, onıń ushın túrli universitetler ámeldegi, keyin jumıs baslanıwı hám tájiriybe toplanıwı. Bunıń artınan mártebe kóteriledi. Kásip tańlaw bir jıldamlıq qarar emes, bul tańlaw balalıqtan uzaq process dawamında rawajlanadı. Process balalıqtan málim bir basqıshqasha qáliplesedi.
Qarardı qáliplestiriwge balanıń kishi aralıq qararları tásir etiwi múmkin (qaysı sheńberde qatnasıw kerek, qaysı temalar qızıqlaw.). Onıń qábileti bar yamasa joq ekenligin anıqlaw da zárúrli bolıp tabıladı.
Kásip tańlawda qarar qabıl etiwshi faktorlar psixologiyalıq dúnyada izertlew hám talqılaw teması bolıp kelgen hám házir de sonday bolıp qalıp atır. Birpara izertlewshilerdiń kásip tańlaw málim bir social hádiyse - kásiptiń social qásiyetleri menen belgilenetuǵın shaxstıń social ózin ózi belgilewi dep esaplasadı. Basqalar bolsa bul tańlawdı iskerlikti tańlaw retinde kóriwedi, bul erda tiykarǵı qızıǵıwshılıq kásibi qaratılǵan.
Mısalı, Klimov tómendegi faktorlardı anıqladi:
Kóbinese ata-ananıń pikiri balaǵa tásir etedi hám kóbinese ol zárúrli rol oynaydı.
Oqıtıwshılardıń pikiri, olar studentlerdi gúzeter eken, olar oqıwshılar haqqında óz pikirlerin bildirgen halda, onıń qábiletlerin belgilengenler etediler.
Jeke pikir zárúrli rol oynaydı. Sebebi kásip tańlaw keleshek ómirin belgileydi.

Qábiletler, uqıplar.

Arnawlı bir temaǵa ǵárezlilik kásip tańlaw
Kásiptiń turmıstaǵı ornı
Kásip biziń psixologiyalıq, fizikalıq hám neyro-emotsional jaǵdayımızǵa tásir etedi.
Biz intellektual tájiriybelerdiń tábiyaatı onıń fiziologikalıq hám sezimiy jaǵdayına qanday baylanıslılıǵın bilamiz. Kásip bul erda háreket retinde kóriledi. Hár qanday sezim-sezimlerimizga (xoshametlewge) málim bir háreket (reakciya ) júz boladı - bul sxema bixevioristlar tárepinen shıǵarılǵan. Biraq teris reakciya da múmkin.
Mısal ushın, siz mıyıq tartıw etkenińizde, birpara bulshıq etler nıqlasadı, miyaga impulslar jiberiledi, sonnan keyin mıy baxıt gormonini shıǵaradı.
sonnan kelip shıǵıp, háreket biziń jaǵdayımizni da psixologiyalıq, da fiziologikalıq belgilep beredi degen juwmaqqa keliwimiz múmkin. Kásiplik iskerlik - bul birdey hárekettiń bir neshe ret tákirarlanıwı, bul hár qıylı reakciyalardı keltirip shıǵaradı, uyqas túrde kásiptiń insanǵa tásirin anıqlaw ańsat.
Kásiptiń insanǵa bir qansha tásiri bar.
Sóylesiw usılı da, sebebi terminologiya arqalı insannıń kásipin anıqlaw qıyın emes.
Kásip insannıń sırtqı kórinisine tásir etedi. Bul, ásirese, kiyimde bilinedi.
Mısalı : shıpakerdiń aq xalati hám isbilermendiń jumıs kostyumi.
Insan óz kásipi menen qansha uzaq shuǵıllansa, kásiptiń bul muhri qanshellilik ótkir bolsa, ol sonshalıq óshpeytuǵın hám kózge taslanadı.
Psixik.
Kásip insan psixologiyasida óshpeytuǵın ız qaldıradi. Bir qatar kásipler xızmetkerden málim psixik ayrıqshalıqlardı orınlawdı talap etedi. Mısal ushın, qannan qorqqan adam shıpaker bolıp isley almaydı yamasa klostrofobik adam qutqarıwshı yamasa júk kóteriwshi bolıp isley almaydı.
Kásip bizge sonshalıq úlken tásir kórsetedi, sonnan kelip shıǵadıki, ol social processlerdiń barıwın belgilewde úlken áhmiyetke iye, sebebi social processler adamlardıń háreketlerinen qáliplesedi. sonday eken, adamlardıń turpayın ózgertiriwshi barlıq shárt-shárayatlar nátiyjede social processlerdiń de “faktorları” bolıp tabıladı.
Biz tańlaǵan jumıs
Turmısda insan mudami tańlaw mashqalasına dus keliwi kerek. Dúnya boylap hár kúni millionlap qararlar qabıl etiledi. Olardan geyparaları adamdı tushga jaqınlastıradı, basqaları táǵdirdi buzadı. Juwmaq mınada, ol yamasa bul qarar bizni qay jerge aparıwın anıq bila almaymız, lekin mashqalanı sheshiwge múmkinshiligi barınsha aqılǵa say jantasıw arqalı ol yamasa bul tańlawdıń unamsız aqıbetlerin minimallastırıw biziń qolımızda. Qarar qabıllawda siz tek ol yamasa bul tańlaw arqalı alıwıńız múmkin bolǵan materiallıq máplerge itibar qaratmasligingiz kerek. Siz barlıq máselelerde jaysha pragmatist bolmawińiz kerek, geyde siz júregińizdi tıńlawıńız kerek. Qararlar menen biz ózimiz turmısımızdıń ssenariysini jazamız.jáne bul ne bolıwı tek ózimiz baylanıslı. Turmısımızdıń daǵı eń qıyın hám eń zárúrli tańlawlardan biri bul keleshek kásipin tańlaw bolıp tabıladı.
Aramizda kim turmıstaǵı eń zárúrli tańlawǵa - kásip tańlawǵa dus kelmegen. Bul mashqala, ásirese, jaslar arasında keskin, sebebi adamlar kóbinese qaerga barıwdı biliwmeydi. Bunıń ájep jayı joq, sebebi jaslıǵında siz pútkil ómir islewińiz kerek bolǵan tarawdı tańlawıńız kerek. Bunnan tısqarı, adamlar tabıslı bolıwdı, joqarı is haqına ıyelewdi, jeńilliklerge ıyelewdi, qálegen orında islewdi qálesedi. Kóbinese adam pul hám abıray -itibarǵa umtila otirip, árman etken kásipin tastap, kóbirek is haqı alatuǵın orında islewge májbúr boladı, nátiyjede bul adam jumıstı jaman kóredi hám hátte odan qánige de usınday boladi. Ol uzaq waqıttan berli árman etken kásipin tańlap nege erise aldı? Hesh bolmaǵanda baxıt, sebebi jumıs quwanısh boladı. Biraq bul erda paradoks bar: 18 jasda sizdi ózine tartqan kásip 30 jasda sizdi yoqtirmasligi múmkin. Ne qilsa boladı? Men bul qánigelik boyınsha bir neshe jıl oqıǵanman, múnásip tájiriybege egaman, lekin mende islewge muhabbat joq. Taǵı bir zat sonda, siz óz jumısıńızdı súyiwińiz múmkin, lekin ózińiz yoqtirgan zattı etpeysiz. Qanday bolmaydıin, insannıń táǵdirinde sheshiwshi rol onıń kásip tańlawı menen oynaydı, sol sebepli bul máseleni sheshiwde óz kúshlerińizdi aqılǵa say bahalaw hám oǵan saldamlılıq hám belsendilik menen jantasıw júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Shubhasız, iskerlik salasın tańlawda eń zárúrli kriterya jámiyet ushın paydalı bolıp tabıladı. Ólgen táwipke táwip kerek emes, degenleri sıyaqlı. Jámiyet párawanlıǵı jolında miynet qılıw, onıń rawajlanıwı haqqında ǵamxorlıq qılıw, kópshilik ortasındaǵı jaǵdaynı jaqsı tárepke jaqsılawǵa kómeklesiw zárúr. Bul ne ushın kerek? hám keyin, hár bir insan quramalı social sistemada zárúrli tishli esaplanadı. Hár kim óz mápi ushın islewi kerek, keri jaǵdayda insaniyat bóleklenedi. Men hámme oqıtıwshı, shıpaker hám politsiyashı bolıwı kerek, demayman. Joq, ápiwayı basqarıwshı hám ápiwayı kompozitordıń iskerligi de jámiyet turmısına óz paydasın keltirmoqda. Sonday etip, siz tekǵana ózińizdi qollap-quwatlawıńız, bálki sizdiń tikkeley qatnasıwıńız menen jámiyet rawajlanıwı ushın islewińiz kerek.
Álbette, adamlar kásip tańlawda tayanıwı kerek bolǵan taǵı bir kriterya - bul insannıń jeke qálew-tilekleri. Biraq jaǵdaylardı shálkestirib jiberiwdiń hájeti joq : men bunı qılıwdı jaqsı kóremen, lekin men bunı ete alaman hám maǵan yoqadi. Insan ózi qálegen zattı qılıwdı jaqsı kóriwi múmkin, lekin ol bunı ete almasligi múmkin. Kimdir esitmesten hám dawıssız jırlawdı jaqsı kóredi, lekin bul olardıń qosıqshı hám qosıqshı bolıwı kerek degeni emes. Bul erda insannıń qábiletleri hám qábiletleri zárúrli rol oynaydı. Siz adam ete almaytuǵın zattı qılıwdı unamaydı hám kerisinshe, deysiz. Lekin bul mudamı da sonday emes. Sol sebepli kásip tańlawda tekǵana sizdi ózine tartatuǵın zatqa, bálki ózińiz jaqsı rawajlanǵan kónlikpelerińizge, ájayıp jumıs etip atırǵanıngizga da tayanıwıńız kerek.
Insannıń turmıstaǵı tabısı tekǵana onıń jeke pazıyletlerine, bálki qaysı kásipti tańlawına da baylanıslı, dep esaplayman. Al, kásip tańlaw, óz gezeginde, bunday zárúrli qarardı qabıllawda nege tayanıwına baylanıslı. Álbette, hár bir qaǵıyda óz esaptan tısqarısına iye. Eger qandayda bir kisi qánigelik tańlawda tek kásipiniń materiallıq múmkinshiliklerine tayansa, bul onıń turmısda tabısqa erise almasligini anglatmaydi. Go'yo adam ózine yoqqan qánigelikti tańlap, social tubiga tushmaydi hám ol erda halok bolmaydı. Bul máselede hámme zat individual bolıp tabıladı. Biraq soǵan qaramay, kóbinese qaǵıyda qollanıladı : eń jaqsı qánige bul qánigelikti yoqtiradigan kisiden shıǵadı. hám eń jaqsı qánigeler úlken tabıslarǵa erisiw ushın málim. Sonday eken, men tiykarǵısı qılıp atırǵan jumısıńnı súyiw hám oǵan basıń menen taslim bolıw, dep isenemen.
Maǵan qayta -qayta soraw beriwdi: " Keleshekte ne qılıwdı qáleysiz? " Soǵan kóre, men bul sorawdı bir neshe márte oylap kórgenmen. Qısqa umrim dawamında men bul másele boyınsha bir neshe ret pikirimdi ózgertiredim. Ókiniw menen aytamız, men keleshekte kim bolıwdı qáleyotganimni, turmısımdı qaysı kásip menen bólewimdi anıq ayta almayman. Lekin bir zattı anıq aytiwim múmkin: men adamlarǵa járdem beriwdi qáleyman. Bul Afrika daǵı ochlarga járdem beredime yamasa jeke máseleler hám dramalarni sheshiwde doslarǵa járdem beredi. Lekin keleshektegi tiykarǵı maqsetim baxıtlı jasaw, adamiyligimni joǵatmaslik.
Turmıs jolin jolǵa salıstırıwlaw múmkin, qay jerge búklemimiz bolsa ózimiz baylanıslı. Biz ózimiz óz háreketlerimiz menen keleshegimizni aldınan belgileymiz. hám turmısımızdıń daǵı tiykarǵı minutalardan biri bul kásip tańlaw bolıp tabıladı. Turmısımızdıń qanday keshiwi kóp tárepten ózimiz, iskerligimizge baylanıslı. Men ózińiz qálegen kásipti tańlawıńız kerekligiga ıseniwge beyimmen, sizdiń ishińiz tańlaydı. Pul, húkimet, dańq hám húrmet artınan juwırıwdıń hájeti joq, sebebi materiallıq baylıqqa umtılıwda siz pútkil turmısıńızdı názerden keshiriwińiz múmkin. 60 jasda uyg'on, keyin basıp qara, ne boladı? Siz kóbirek pul islewdi qáledingiz, lekin turmıs jaysha ótip ketti. Siz tek házir jasawıńız hám jasawıńız kerek. Stereotipler boyınsha emes, bálki házir " moda" bolǵanı ushın emes, bálki ruxlanıw talap etkeni sıyaqlı jasaw. Siz jaxsı kórgen jumısıńız menen shuǵıllanıwıńız kerek, ko'ngilni joǵatmaslik kerek hám mudamı este tutingki, eger bir qapı jabıq bolsa, basqası álbette ashıladı.

Tuwrı kásip tańlawdıń qadri

Kásip-óner tańlaw, kásiplik rawajlanıw hám materiallıq baylıqtı támiyinleytuǵın, xalıq tán alıwına iye bolıw hár bir insannıń eń zárúrli uwayım hám máselelerinen biri bolıp tabıladı. Biraq ol kóbinese sezim dárejesinde hám hátte keyip, júzeki tásirler, ata-analardıń ınjıqlıqları tásiri astında, sınaq hám qátelik menen sheshiledi.
Kásip tańlaw daǵı qátelerdiń unamsız aqıbetleri kóbinese esapqa alınbaydı hám esaplanbaydı. Belgili publitsistning “Jumıstı óz múmkinshiligine kóre almay, nadurıs jaydı iyelep, ulıwma hadal insan bolıw qıyın, hátte múmkinshiliksizdir” degen pikirin keltiraylik. Hámmesi tuwrı. Ortasha jumısshı, qaǵıyda jol menende, ózine ishonadi, ótirikke, erinsheklikke, kúnshillikke, jaǵımpazlıqqa hám geyde hiylekerlikke beyim. Sonday etip, ol końil boslig'ini toltırıwǵa háreket etedi hám hesh bolmaǵanda qanday da zárúrli, salmaqlı boladı.
Frantsuz oyshılı Sen-Simon jámiyettegi derlik barlıq qolaysızlıqlardıń sebebin " áwmetsiz kásipler, meyillerge salıstırǵanda zorlıqshılıq, ózine júklengen kásipler hám odan kelip shıǵıs narazılıq hám jawız intalar" dep jazǵan. Joqarıdaǵılar tekǵana “joqarı” intellektuallıq, bálki ápiwayı kásiplerge de tiyisli. Ortasha siyasatshı, áskeriy baslıq, menejer, advokat, shıpaker - haqıyqıy páleket. Biraq qolı hám bası atqarılıp atırǵan jumısqa jaramsız bolǵan nanbayshı, telemaster, júzimar hám nanbayshınıń kóp máseleleri hám zálelleri bar. Taslandıq hám neke jámiyeti tekǵana ekonomikalıq, bálki ruwxıy tárepten de jarlılastıradı.
Usı waqıtta, ulıwmalastırılǵan maǵlıwmatlarǵa kóre, hár qıylı iskerlik tarawları daǵı jumısshılardıń 20 -30 procenti " óz jayında emes", bul islep shıǵarıw standartlarına, jumıs xarakteristikalarına ámel etpeslik, salmaqli keselliklerge dús bolǵan hádden tıs charchoqdan dárek beredi. Jumısshı hám qánigelerdiń 70-80 procenti bolsa joqarıdaǵı hám basqa sebeplerge kóre tańlaǵan kásipinen qaniqmayapti. Jumıs qanshellilik qıyın, juwapkerli bolsa, bunday jaǵdaylar ko'beyedi.
Kásip tańlaw mashqalası ob'ektiv kelip shıǵıwı hám tiykarlarına iye. Ne olar? Adamlar ortasında da, kásipler ortasında da turaqlı ayırmashılıqlar bar. Adamlardıń úlken toparında reakciya tezligi, informaciyadan xabarlılıq hám qarar qabıllaw sezilerli dárejede parıq etedi; sonıń menen birge, temperament hám xarakterdiń 1120 ǵa jaqın ózgeriwin anıqladi. Shaxstıń málim qásiyetleriniń málim bir kombinatsiyası anıq yamasa tikkeley bolmaǵan málim kásipler gruppalarına tartıladı.
Hár bir kásiptiń (hám olardıń on mińlaǵanları bar) insan ushın ayriqsha talapları, ayriqsha ózgesheligi, óz esabı bar. Olar aytqanı sıyaqlı, biz tańlaymiz hám biz tańlanamız.
Muwapıq shaxstı onıń individual qásiyetlerine sáykes keletuǵın kásip hám lawazım menen birlestirib, siz miynet ónimliligi hám sapasın asırıw, jaralar, kásiplik keselliklerdi kemeytiw, párawanlıq, dáramat, jumıs hám turmıstan qaniqishni asırıwda úlken payda alıwıńız múmkin. Bular tuwrı kásip tańlawdıń tásiri hám potencialı bolıp tabıladı.


JUWMAQ
Kásiptiń insannıń ómirindegi ornı kútá úlken. Hár bir insannıń kásipi bizni ózi ushın ózgertiredi. Bizni sırtqı hám ishki tárepten ózgertiredi. Onıń kásipiniń tábiyaatı insannıń ideologiyasına, odobiga, saqlaw qábiletine, ádetlerine, dúnyaǵa kóz qarasına baylanıslı. Kásip turmıstıń tiykarǵı baǵdarına aylanıwı múmkin, sebebi kópshilik óz ómirin kásibi baǵıshlaydı.
Hár bir insan insaniyat jámiyetiniń ayriqsha birligi bolıp qalǵan halda, kásip járdeminde ózgeredi hám ózgeredi