2-MAVZU. Pеdаgоgik tехnоlоgiyaning rivоji
1-REJA. 1. Pedagogik jarayonni loyihalash texnologiyasining umumiy mohiyati.
Respublikada ta’lim-tarbiya jarayoni bilan bog‘liq o‘zgarishlar ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, uni milliy ruh bilan sug‘orish, samarali an’anaviy uslublarni saqlab qolgan holda yangilarini yaratish va amaliyotda qo‘llash borasida olib borilayotgan ishlarga bog‘liq. Bu yo‘nalish keng qamrovli bo‘lib, mazmunan takomillashib bormoqda. Ta’limda yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash ta’limning butun jarayonini aniq reja asosida tashkil qilish hamda o‘quv jarayonini maqsadga ko‘ra individuallashtirishni nazarda tutadi.
Ta’lim tizimining fan, texnika va ishlab chiqarish sohalari bilan integratsiyalashuviga erishuvini ta’minlashni bugungi kunning dolzarb muammosi sifatida kun tartibiga qo‘yilishi bu borada muayyan vazifalarni amalga oshirishni taqozo etmoqda. Ta’lim mazmunini tubdan yangilash, uni ilg‘or qarashlar bilan boyitishga erishish, ta’lim-tarbiya jarayonining sifat va samaradorligini ta’minlash ana shunday vazifalar sirasiga kiradi.
Rivojlangan mamlakatlar ilmiy-pedagogik tajribasi, mamlakatimizda ilmiy-metodik izlanishlar olib borgan va borayotgan pedagog-olimlar ilmiy-metodik xulosalarining ko‘rsatishicha, zamonaviy ta’lim mazmuni, metodlari va vositalarini o‘z ichiga qamrab olgan yangi pedagogik texnologiyalar qo‘yilgan maqsadga erishishga kafolat beradi.
Respublika Prezidenti Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda quyidagi fikrlarga alohida e’tibor berish lozimligini ta’kidladi: "Yangi darsliklarni, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini o‘z vaqtida ishlab chiqish va joriy etishni ta’minlashni alohida nazoratga olish zarur"[9].
Malakali kadrlarni tarbiyalash uzoq muddatli, murakkab jarayon bo‘lib, ushbu jarayonning muvaffaqiyatli yakunlanishi yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan o‘qitish texnologiyalarini ta’lim jarayoniga qo‘llashni va keng ko‘lamli axborotlardan foydalanishda tezkorlikka erishishni taqozo etadi.
Ushbu maqsadlarning ijobiy natijaga ega bo‘lishi, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilim asoslarini puxta o‘rgatish, ularda keng dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini hosil qilish, ma’naviyaxloqiy sifatlarni shakllantirish borasidagi ta’limiytarbiyaviy ishlarni samarali tashkil etishga bog‘liqdir. Zero, yurtning porloq istiqbolini yaratish, uning nomini jahonga keng yoyish, ulug‘ ajdodlar tomonidan yaratilgan milliy-madaniy merosnijamiyatga namoyish etish, ularni boyitish, mustaqil Respublikamizning rivojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olishini ta’minlash yosh avlodni komil inson hamda malakali mutaxassis qilib tarbiyalashga bog‘liqdir.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasi (1997 yil 29 avgust)da qabul qilingan hamda bugungi kunda g‘oyalari amaliyotga keng ko‘lamda muvaffaqiyatli tatbiq etilayotgan O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» mazmunida barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga etkazish jarayonining mohiyati to‘laqonli ochib berilgandir. Malakali kadrlar tayyorlash jarayonining har bir bosqichi ta’lim jarayonini samarali tashkil etish, uni yuqori bosqichlarga ko‘tarish, shu bilan birga jahon ta’limi darajasiga etkazish borasida muayyan vazifalarni amalga oshirishni nazarda tutishi lozim. CHunonchi, mazkur jarayonning uchinchi bosqichi (2005 va undan keyingi yillar)da «... ta’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada mustahkamlash, o‘quvtarbiya jarayonini yangi o‘quvuslubiy majmualar, ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlash» kabi dolzarb vazifalar ijobiy hal etilmog‘i zarur.
Mazkur vazifalarning muvaffaqiyatli hal etilishida yana bir omilning mavjudligi, ya’ni uzluksiz ta’lim tizimi xodimlari, pedagogo‘qituvchilarning zamonaviy ta’lim texnologiyalari mohiyatidan xabardorliklari hamda ularni ta’lim jarayonida samarali qo‘llay olishlari, shuningdek, ta’lim jarayonini tashkil etishga nisbatan ijodiy yondashuvning qaror topishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Pedagogik texnologiya (PT) barkamol insonni shakllantirishni kafolatlovchi jarayonni tashkil qilishning ilmiy-uslubiy asosi bo‘lib xizmat qiladi. SHu nuqtai nazardan pedagogik texnologiya tahsil oluvchini mustaqil mutolaa qilish, bilim olish, erkin fikrlay olishga o‘rgatishni kafolatlaydigan jarayondir.
SHu o‘rinda, shuni alohida e’tirof etib o‘tish joizki, jamiyatimiz ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan jadallik bilan taraqqiy etib, jahon hamjihatligida o‘zining siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, madaniy mavqeini kundan-kunga orttirib bormoqda. Bu kelajakda xalq xo‘jaligining barcha jabhalarida, jumladan, sanoat, qishlok xo‘jaligi, madaniyat, maorif sohalarida ishlaydiganlarning bilimdon, ishbilarmon tadbirkor, tashabbuskor bo‘lishini talab etadi. Bunday xususiyatlarga ega bo‘lishning tamal toshi maktab ostonasida qo‘yiladi. SHunga ko‘ra bunday shaxslarni tarbiyalash uchun o‘qitish va tarbiyalashning mavjud, strategik usullari, shakllari, vositalari etarli emas. Demak, ta’lim – tarbiya jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni tadbiq etish lozim. Bu birinchi zaruriy shartlardir. Ikkinchi zaruriy shart B. Ziyomuhammedov va SH. Abdullaevalar o‘z risolalarida tavsiflaganlaridek:
- ma’lum sabablarga ko‘ra jahon hamjihati taraqqiyotidan ortda qolib ketgan jamiyatimiz, taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan o‘rin olishi uchun, aholi ta’limini jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida eng ilg‘or pedagogik tadbirlardan foydalanish ehtiyojining paydo bo‘lishi;
- ikkinchidan, an’anaviy o‘qitish tizimi yozma va og‘zaki so‘zlarga tayanib ish ko‘rish tufayli axborotli o‘qitish sifatida tavsiflanib, o‘qituvchi faoliyati birgina o‘quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib qolganligi;
- uchinchidan, fan-texnika taraqqiyotining o‘ta rivojlanganligi natijasida axborotlarning keskin ko‘payib borayotganligi va ularni yoshlarga bildirish uchun maktab vaqtining chegaralanganligi;
- to‘rtinchidan, kishilik jamiyati o‘z taraqqiyotining shu kundagi bosqichida nazariy va emperik bilimlarga asoslangan tafakkurdan tobora foydali natijaga ega bo‘lgan, aniq yakunga asoslangan texnik tafakkurga o‘tib borayotganligi;
- beshinchidan, yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng ilg‘or bilim berish usuli hisoblangan ob’ektiv borliqqa tizimli yondashuv tamoyilidan foydalanishni talab qilishidan» iborat. (9,7-8).
Ilmiy-pedagogik nazariyaning ta’kidlashicha, o‘qitishning shaxsga yo‘naltirilganligi emas balki, an’anaviy (bayon qilish, eslab qolish) shaklda olib borilayotganligi, tahsil oluvchilarning aniq tafakkuri paradigma (namuna) misollari asosida o‘qitilayotganligi natijasida mustaqil fikrlash, o‘zgalar fikriga ko‘r-ko‘rona ergashishning shakllanayotganligi uchinchi zaruriy shartdir. Bu hol, albatta, Har qanday taraqqiyotga salbiy ta’sir ko‘rsatib, ta’lim oluvchilarni uzoqni ko‘rolmaydigan holga solib qo‘yadi. Bilimli bo‘lish, iste’dodni rivojlantirish, ijodiy tafakkurni takomillashtirishning yagona yo‘li - yangi pedagogik texnologiyalardir.
Xullas, mutaxassis o‘zi o‘qitadigan o‘quv predmeti mashg‘ulotlarini YAPT asosida tashkil etib, darslarni loyihalashtirsa, ta’lim jarayoni takomillashadi, ijodiy faoliyat yuksaladi, ilg‘or tajriba mukammal o‘zlashtiriladi va ularni amalda qo‘llash uchun imkoniyatlar yaratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |