|
Davlat mexanizmi muayyan obektiv tamoyillar asosida amalga oshiriladi, bu esa jamiyatni davlat tomonidan idora etilishini samaradorligini ta’minlash kafolati hisoblanadi. Qonun chiqarish va ijro etish vakolatlari ayni bir shaxs qo’lida yoki ayni bir organ qo’lida jamlamgan bo’lsa, erkinlik mavjud bo’lmaydi, zero davlat boshlig’i yoki parlament noto’g’ri qonunlar qabul qil ishi va ulardan turli maqsadlaeda foydalanish mumkin. Shu boisdan hokimiyat bo’linish prinsipiga amal qilish lozim . Hokimiyatlar bo’linishi uchala hokimiyatning muvozanatini , tengligini va ularning o’zaro bir-birini tiyib turishini va qarama-qarshi ta’sir etishini ta’minlovchi tizimdir . Hokimiyatning bo’linish prinsipining mazmuni va mohiyatini atroflicha yoriting.
Hokimiyatning bo’linish prinspi qanday shakllari mavjud ?
Hokimiyatning bo’linish prinspi chet el tajribasi qanday?
Diktatorlik rejimi haqida tushuntirib bering?
Quyidagi savollarga javob bersak maqsadga muvofiq bo’ladi
1, Hokimiyat bo’linish qrinsipi nega kerak?
2, Siyosiy rejimda diktatorlik rejimi qanday?
3, Mustaqil hokimiyatlar ishi qanday uyushtiriladi?
Foydalanilgan adabiyotlar:
Odilqoriyev X.T.
Vicipediya.
Davlat ijtimoiy hodisa bo’lib kishilar o’rtasidagi munosabat va jamiyatning rivoji – ning malum bosqichida vujudga kelgan. Davlat hududida kishilar o’ratasida ijti- moiy munosablarni tartibga solidi. Vazifasini amalga oshirishda halqning irodasini ifoda etadi.
Yuridik adabiyotlarda hokimiyat bo’llinish prinsipi degan tushuncha uchraydi . Bunda hokimiyat yaxlit bitta bo’ladi , Vazifalar bajarilishi uchun tizimlarga bo’linadi. Aslini olganda esa hokimiyat yagona va bo’linmasdir. Davlat boshqaruvidagi asosiy qrinsplaridan biri hokimiyat bo’linish prinsipi hisob- lanadi. Bu xususida asosiy qonunimizga ham norma kiritilgan va mustaxkamlan- gan. Konstitutsiyaning 11 -moddasida “O’zbekiston respulikasi davlat hokimiyatining tizimi - hokimiyatning qonun chiqaruvchi , ijro etuvchi , va sud hokimiyatiga bo’linish prinsipiga asoslanadi.” Degan konstitutsiyaviy norma bilan mustaxkamlab qo’yilgan . Qonun chiqaruvchi hokimiyat : hokimiyatning uch tarmog’idan biri xisoblanadi. Uning tarkibini Oliy Majlis kiradi. Ijro organiga esa Vazirlar mahkamasi va hokimlar kiradi . Siud hokimiyati tarkubuga Oliy Sud , Konstitutsiyaviy sud va doshqa turkum sudlari kiradi. Ayni payitda bu organlar faoliyati bir biridan mustaqilligi belgilamgan. Ular vakolati doirasidan chiqib faoliyat olib bora olmaydi . Biri boshqasining ishlarini bajara olmaydi. Hokimiyat- ning bunday bo’linishi vakolatni belgilabgina qolmayd , ayni paytda hokimiyatbing tkatta qismini biron bir shaxs yoki organ qo’lida yo’planishiga yo’l qo’ymaydi , hokimiyat tuzumlarining biron bir vakolatni egallab , ishiga asossiz aralashuviga va yomon oqibatlaridan saqlaydi, turli hokimiyat organalri bir birini nazorat qilishini taminlaydi. Agarda hokimiyat bir organ qo’lida to’plansa bu holatda qonun qabul qilgan organ ijroni ham o’zi taminlaydi. Bu esa o’zininhg irodasini hohlagancha talqin qilishga imkon yaratadi. Bugungi kunda katta etibor qaratilmoqda. Prezid- ijro hokimiyati boshlig’ maqomi ham bekir qilingan . bu borada keng qamrovli isloxatlar olib borilgan. “qonun chiqaruvchi , ijro etuvchi, sud hokimuyati vzkolat- larine ajratish asosida milliy davlatchilikni barpo etish jzmiyztning siyosiy tuzumuni yubdan yaxshilash, Respublika hokimiyati bilan mahalliy hokimiyat va- kolatlariva va zifalarini aniq belgilab qo’yish , adolat va insonparvarlik qonunchi- ligini vujudga keltirish lozim bo’ladi. (Islom Karimov O’zbekistonning o’z istiqloli va taraqqiyot yo’li 16-bet)
Bizning davlatda bo’gani singari boshqa davlatlarda ham hokimiyat bo’linish tamoyili mavjud. Misol uchun Bujyuk Britaniyaning qonun chiqaruvchi hokimiya- tini qirol va parlament o’rtasida taqsimlangan . Ilro hokimiyati esa Bosh vazir boshchiligidadi hukumat ( vazirlar mahkamasi)o’rtasida taqsimlangan bosh vazir- qirollicha tayinlaydi. Yaponiya hokimiyatida imperator lavozimi saqlanib qolgan bo’lib ammo uning vakolatlari cheklangan . davlat ramzi sifatida qaraladi. Qonun chiqaruvchi organ 2 palatali parlament :vakillar va maslahatchilar palatalari. Ijroya hokimiyati bosh vazir boshchiligidagi hukumat Vazirlar mahkamasi . Misr-da qonun chiqaruvchi hokimiyatni prizident amalga oshiradi. Brazilyada qonun chiqaruvchi hokimiyatni Milliy kongres (parlament) amalga oshirsdi. Ijroya hokimiyatini esa prizidenrt va uning hukumati olib boradi. Avstriya – fedarativ ikki palatali parlament : milliy kengash va Federal kengash amalga oshoradi . Ijro hokimiyatiga esa Federal prezidebt va u tayinlagan federal kansler boshchiligidagi hukumat qo’lida to’plangan.
Taniqli ingiliz faylasufi John Locke liberalism asoschilaridan biridir. U hokimiyat bo’linish qrinsipi haqida o’n yettinchi asrda so’z yuritgan. Uning fikricha : boshqa- ruv – hech istisnosiz barcha tashkilot azokarining faoliyati yo’nalishini taminlaydigan , butun tashkilot va uni belgilangan qismlarini maqsad doirasida ushlab turadigan ushbu tashilotning steptik yani o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan irodasining vazifasidir. Uning hokimiyatning bo’linishi haqidagi qarashlari “Davlat bosgqaruvi to’g’risida ikki risola “ o’z aksini topgan(1690).
Sharl Monteskyuning hokimiyat bo’linishi haqidagi qarashlari “Fors tili” romanida yoritilgan.
Diktatura – lotinchadan olingan bo’lib cheklanmagan hokimiyat degan manoni anglatadi. Davlat hokimiyatini nodemokratik usullar bilan amalga oshirish tizimini ifodalovchi tushuncha , avtoritar yoki tatalitar rejim hisoblanadi. Diiktaturaga asoslangan siyosiy rejimda hokimiyat bir shaxs qo’lida yoki bir necha shaxslar qo’lida to;planishi mumkun. Bunday siyosiy rejimda hokimiyat bir shaxs qo’lida to’planadi va terror , zo’ravonlik kuchayadi. Chuquqlari , vakolatlari hech narsa bilan cheklanmaydi. Buning qanday oqibatlarga olib kelganligi tarixdan malum .
Tarixda hukumdorlar juda katta vakolarlarga ega bo’lgan . ular istagan odamini jazolay olgan . qonun qabul qilish , ijrosi, sud hukmi barchasiga tasir o’tkazgan.
Bugungi kunda demokratik davlat qurish jarayonida hokimiyat bo’linishi demok- ratiyaning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Bu uch hokimiyat o’zaro mustaqil lekin bir birini doimiy taqozo etib keladi . bir biri ustidan nazorrat qilib turadi. Biror qonun loyixasi tayyorlanar ekan qonun tasdiqlanishidan avval albatta Kons- titutsiyaviy sud muhokamasidan o’tishi belgilangan. Agarda sud noloyiq deb topsa qonun qabul qlinmaydi.
Xulosa.
Hozirda ko’p davlat apparatida hokimiyatning bo’linish prinsipi mavjut. Kop yillar davomida shakllangan siyosiy tuzumlar demokratik rux bilan boyitilgan. Boshqa- ruv marhazida eng avvalo inson manfatlari, shaxslar tengligi , qonun ustuvorligi, xalq farovonligi , demokrattizm g’oyalari ustuvor deb belgilangan. Albatta o’z-o’zidan hokimiyat bo’linish prinsipi ham shu maqsadlarga yo’maltirilgan.
Hokimiyatni bo’linishi hokimiyatning bir tarmog’I cheklangan , boshqalarining nazorati ostida , o’zaro muvozanatlashib , tiyib turish va muvozanatlashish mexanizmi sifatida hokimiyatni o’zlashtirishni uning monopoliyalashuvini oldini oladi. Qonun chiqaruvchi ijro etuvchi va sud hokimiyati o’zaro uzviy bog’liq ular muayyan vazifani umumiy tizimda bajaradi. Eng muhimi bir hokimiyat boshqasi- ga xalaqt bermasligidir.
Davlat va xuquq nazariyasi funksiyalarini yoritib bering.
Do'stlaringiz bilan baham: |
