Global moliyaviy inqirozlar va ulardan chiqish yo’llari Reja

Global moliyaviy inqirozlar va ulardan chiqish yo’llari


Reja:
Kirish

1. 
   Global moliyaviy inqirozlar va ularning mohiyati
   
2. 
   Global moliyaviy inqirozlarning kelib chiqish sabablari va ularning ta’siri
   
3. 
   Global moliyaviy inqirozdan chiqish yo’llarini takomillashtirish
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar


Kirish
2007-2009 yillardagi global moliyaviy inqiroz va uning oqibatlari inqirozlarning ko’p qirrali tabiati haqida og’riqli eslatmalar bo’ldi. Ular kichik va katta mamlakatlarga, shuningdek, kambag’al va boylarga zarba berishdi. Reynxart va Rogoff ta’riflaganidek, inqirozlar “teng imkoniyatlar tahdididir”¹. Dunyot iqtisodiy inqirozlar muntazam ravishda takrorlanadi. Shunday qilib, birinchi inqiroz 1825 yilda, ikkinchisi 1836 yilda, uchinchisi 1847 yilda, to’rtinchisi 1857 yilda qayd etilgan. Bundan tashqari, agar 1825 yil inqirozi faqat Angliya bilan chegaralangan bo’lsa, 1857 yil inqirozi allaqachon global inqiroz edi. Ular mahalliy yoki tashqi manbalarga ega bo’lishi mumkin va xususiy yoki davlat sektoridan kelib chiqishi mumkin. Ular turli shakl va o’lchamlarda bo’ladi, turli shakllarga aylanadi va chegaralar bo’ylab tez tarqalishi mumkin. Ular ko’pincha zudlik bilan va keng qamrovli siyosat choralarini talab qiladi, moliya sektori va fiskal siyosatda katta o’zgarishlarni talab qiladi va siyosatni global muvofiqlashtirishga majbur qilishi mumkin.
2007-2009 yillardagi global moliyaviy inqirozning keng tarqalgan ta’siri inqirozlarni chuqur tushunish muhimligini ta’kidlaydi. Oxirgi epizod aniq ko’rsatganidek, moliyaviy tartibsizliklarning oqibatlari sezilarli bo’lishi mumkin va iqtisodiy va moliyaviy siyosatni olib borishga katta ta’sir ko’rsatishi mumkin. Inqirozlarning oqibatlarini chuqur tahlil qilish va ularga eng yaxshi javob berish hozirgi siyosiy munozaralarning ajralmas qismiga aylandi, chunki so’nggi inqirozning uzoq davom etmagan oqibatlari hali ham butun dunyoda sezilmoqda².
Inqirozlar ma’lum darajada moliya sektori va real iqtisodiyot o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning ekstremal ko’rinishlaridir. Shunday qilib, moliyaviy inqirozlarni tushunish makromoliyaviy aloqalarni tushunishni talab qiladi, bu haqiqatan ham murakkab muammodir. Ushbu bobning maqsadi ancha sodda: u uchta aniq savolni ko’rib chiqadigan yo’naltirilgan so’rovni taqdim etadi. Birinchidan, moliyaviy inqirozlarni tushuntiruvchi asosiy omillar nima? Ikkinchidan, moliyaviy inqirozlarning asosiy turlari qanday? Uchinchidan, inqirozlarning real sektor va moliya sektoriga ta’siri qanday? Shuningdek, bobda inqirozlarni bashorat qilish va erta ogohlantirish modellari evolyutsiyasi bo’yicha adabiyotlar qisqacha ko’rib chiqiladi.
Ijtimoiy munosabatlardagi har qanday jarayon mohiyatan jamiyatda muayyan muvozanatni, mutanosiblikni qaror toptirishga yo’naltirilgan bo’ladi, lekin ayni paytda bunday ijtimoiy hodisalarga bir tomonlama yondoshish hech qachon tom ma’noda ijobiy ahamiyat kasb etmaydi. Erkinlashtirish, ma’muriy nazorat tizimini susaytirish ham jamiyatda tadbirkorlik, tashabbuskorlik, navotorlik muhitini rag’batlantirishi shubhasiz, lekin, masalaga bozor munosabatlarining shaxsiy, individual manfaatga asoslanishi nuqtai nazaridan yondoshadigan bo’lsak, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, hattoki, g’oyaviy munosabatlarni erkinlashtirish pirovardida o’z holiga tashlab qo’yish maqsadga muvofiq emas.
Ma’lumki, jamiyat boshqaruvini erkinlashtirishga, davlat tomonidan nazorat,
tartiblash funktsiyasini zaiflashtirish iqtisodiyotni tartibga solishda bilvosita usullar, jumladan, rivojlangan mamlakatlar tajribasida keng kuzatiladigan moliyaviy vositalardan foydalanishga keng yo’l ochib beradi. Moliyaviy dastaklar ahamiyati oshib borayotgan sharoitda esa, aynan moliyaviy tuzilmalar (birinchi galda bankdan tashqari moliya institutlari) erkinlashtirish ob’ektiga aylanib, davlat nazorati tizimidan chetga chiqa boshlaydi. SHu ma’noda ham ayrim “... moliyachi iqtisodchilar vujudga kelgan moliyaviy inqirozning haqiqiy sabablaridan biri sifatida rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotni haddan ziyod ortiqcha erkinlashtirish siyosatining “mevasi” ekanligini, ya’ni, “o’z-o’zini boshqaruvchi bozor” g’oyasini ilgari surish orqali davlatning milliy iqtisodiyotga va xususan moliyaviy bozorlarga aralashuvining cheklanganligi bilan ham” izohlashlari ma’lum mantiqqa ega.
Yuqoridagi mulohazalardan ko’rinib turibdiki, 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hamda uni boshlab bergan AQSH ipoteka kreditlash tizimidagi tanglik bir kunlik yoki bir yillik jarayonlar emas, aksincha, uzoq yillik moliyaviy, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, hodisa va jarayonlar “mevasi”dir.
Jahon miqyosida koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashishda, shu jumladan insonlarning harakatlanishiga cheklovlar kiritish va korxonalar faoliyatini to’xtatish orqali misli ko’rilmagan choralar ko’rilmoqda.
Bu esa eng yirik iqtisodiyotga ega mamlakatlarda ishlab chiqarish va iste’mol hajmlarining keskin qisqarishi, global ishlab chiqarish zanjirlari va savdo aloqalarining izdan chiqishi, dunyo moliya bozorlarida xomashyo tovarlari narxining pasayishi va konyunkturaning yomonlashuvini keltirib chiqardi.
Global iqtisodiyot tizimining bir qismi bo’lgan O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham mazkur omillar ta’sir qilmoqda, bu esa o’z navbatida ushbu holatning salbiy ta’sirlarini yumshatish bo’yicha samarali oldini oluvchi choralar ko’rishni talab qiladi. Bunda turizm, transport, farmatsevtika va to’qimachilik sanoati kabi respublika iqtisodiyotining jadal rivojlanayotgan tarmoqlarini qo’llab-quvvatlash va ularning barqarorligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratish zarur.
Aynan pandemiyaning bizga bo’ladigan ta’sirini inobatga olgan holda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-martdagi PF-5969-sonli farmoni qabul qilindi.³ Hozirda Ukraina va Rossiya o’rtasida bo’layotgan hodisalar ham bizga o’z ta’sirini o’tkazmasdan qolmaydi. O’z navbatida biz bularni iqtisodiyotimizga bo’ladigan ta’sirini maksimal darajada kamaytirishg aharakat qilishimiz zarur.

1.