Fan: Geometriya Guruh: 1 “J” Mavzu

Fan: Geometriya

Guruh: 1 “J”

Mavzu: Geometriyaning rivojlanish tarixi

Dars tipi: Yangi bilim va tushunchalarni hosil qilish

Dars maqsadi:

1. 
   Tarbiyaviy: O`zaro hurmat, hamkorlik, ishchanlik, tartiblilik, madaniyatlilikka o`rganish
   
2. 
   Ta’limiy: O`quvchilarga geometriya fanining maqsad va vazifalari, geometriya taraqqiyoti tarixidan ma’lumotlar, jamiyat rivojida geometriyaning ahamiyati haqida tasavvur hosil qilish
   
3. 
   Rivojlantiruvchi: Geometrik shakl va tushunchalar haqida tasavvurga ega bo`lish va ularni tahlil qila olish
   
4. 
   Mafkuraviy: Buyuk allomalar va ularning geometriya rivojida qo`shgan hissalari haqida ma’lumotga ega bo`lish
   
5. 
   Kasbga yo`llovchi: Shu mavzu orqali o`quvchilarni matematik, injener, arxitektor kabi kasblarga yo`llash
   

Dars usuli: Suhbat, munozara, “Muzyorar”

Dars uslubi: Og’zaki-amaliy, ko`rgazmali

Dars jihozi: Buyuk matematiklar rasmlari, ma’ruzalar matni, kadoskop, plakat, globus

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Geometriya I qism
   
2. 
   Geometriya 7-sinf
   
3. 
   Geometriya 7-11-sinf
   

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: Psixologik iqlim yaratish
   
2. 
   Dars rejasi:
   

1. 
   O`qituvchining kirish suhbati. Geometriya fani uchun ish daftari, yozma ish uchun daftar ochish
   
2. 
   Muzyorar. O`quvchilar bilan tanishish. Guruhlarni tashkil etish
   
3. 
   Jadvalni to`ldirish
   

Jadval

B (bilaman)

BX (bilishni hohlayman)

BO (bilib oldim)

4. 
   “O`yla, izla, top” o`yini
   

3. 
   Uyga vazifani tushuntirish
   
4. 
   G’olib guruhlarni aniqlash va ularni rag’batlantirish
   

Darsning bayoni

1. 
   Guruhlarda ishlash
   

O`qituvchi doskaga yangi mavzuni yozib, o`quvchilarga bir qancha savollar beradi.

Savollar

1. 
   Geometriya so`zi qanday ma’noni bildiradi?
   
2. 
   Qadimda va hozirgi zamonda turli inshoatlar qurishda geometriya fanining xizmati haqida nimalar deya olasiz?
   
3. 
   Quyi sinflarda tanishilgan geometrik shakllardan qaysilarini eslaysiz?
   
4. 
   Geometriyaning planemetriya bo`limida nimalar o`rganiladi? Stereonametriyada-chi?
   
5. 
   Geometriyaning Vatani qaysi davlatlar hisoblanadi?
   

O`quvchilar daftarlariga “Bilaman” deb yozib, yuqoridagi savollarga javob yozadilar. O`quvchilar juftlikda ishlab yozganlarini muhokama qiladilar. So`ng guruhda muhokama qilib, guruhdan barchaning fikrini aytadigan o`quvchini tayyorlashadi. Bu o`quvchining nomi “elchi” bo`ladi.

Taqdimot o`tkaziladi. Har bir guruhdan bir o`quvchi guruh nomidan so`zlaydi. Bunda o`quvchilar orasida bir-birini tinglash va bir birini so`zini takrorlamaslik qoidasi hukm suradi.

Endi o`quvchilardan yangi mavzu bo`yicha nimalarni bilishni hohlagani haqida yozish taklif etiladi. Buning uchun o`quvchi “Bilishni hohlayman” deb yozadida, bilan o`rtoqlashadi.

Taqdimot o`tkaziladi. Har qaysi guruhdan “Elchi” barchaning yozgan fikrini o`qib beradi.

Endi o`quvchilarga “Buni yodda tuting” deb aytib, bilib olganlarini daftariga yozishni taklif etadi. (10 daqiqa beriladi)

1. 
   Geometriya so`zining ma’nosi
   
2. 
   Geometriya fanining Vatani
   
3. 
   Geometriya shakllar
   
4. 
   Geometriyaning hayotda qo`llanish sohalari
   
5. 
   Planimetriya va stereometriya bo`limlarining asosiy vazifalari
   
6. 
   Geometriya faniga hissa qo`shgan olimlar
   

Taqdimot o`tkaziladi. Har bir guruhdan, “Elchi” guruh nomidan gapiradi.

Endi o`qituvchining yangi mavzu bo`yicha qo`shimchalari:

1. 
   Rind papirusi – uzunligi 5,5 m, eni 0,32 m. Londonda saqlanmoqda. Unda to`g’ri to`rtburchak, uchburchak, trapetsiya va doiraning yuzlarini, parallelepiped va silindrning hajmlarini hamda piramidaning o`lchovlarini aniqlashga qaratilgan 84 ta masala o`z ifodasini topgan
   

Rind papirusida teng yonli uchburchakning yuzi asosining yon tomonining yarmiga ko`paytmasi, kabi hisoblangan, doiraning yuzi esa tomoni diametrining 1/9 qismicha kam bo`lgan kvadratning yuizga teng ekanligi ko`rsatilgan, teng yonli trapetsiyaning yuzi esa uning asoslari yig’indisining yarmi bilan yon tomoni ko`paytmasi kabi hisoblangan

2-papirus – Moskvada saqlanmoqda, unda 25 ta masalaning yechimi berilgan bo`lib, ular orasida asosi kvadratdan iborat kesik piramidaning hajmi va egri sirt – savat yon sirtining yuzi hisoblangan masalalar o`z ifodasini topgan.

2. Aylanani 360⁰ ga bo`lish, to`g’ri burchak va parallel to`g’ri chiziqlar tushunchalari Bobilliklarga xosdir. Ular doiraga ichki chizilgan muntazam oltiburchakning tomoni uning radiusiga tengligini bilishgan va П=3 deb hisoblashgan

3. Qadimgi Yunoniston.

1. Fales (miloddan avvalgi 639-548) – tarixda Ioniya maktabi bilan nomlangan maktabga asos slogan, geometriyaga nazariya tusini bergan

2. Pifagor, Gippokrat, Yevdoks – geometric isbotlarning usullarini takomillashtirishdi. Pifagor teoremasi, doira kvadraturasi, burchakning trisekgiyasi, kubni ikkilantirish masalalari qaralgan.

3. IV va III asrlar orasida Yevklid o`zining “Negizlar” asarida, geometriya fanini tartibga soldi.

4. Apolloniy – konus kesimlar haqida ishlari (8 ta kitob)

Gipparx – sinuslar jadvalini tuzdi

Arximed – geometriyaga metrikani kiritdi

Menelay – sfera haqidagi ma’lumot – sferikani yaratdi

Geron – “Metrika” (m.a. II-I asrlar) ishida geometric shakllarning yuzlarini va jismlarning hajmlarini hisoblash qoidalari berilgan

Papp – 8 ta kitobdan iborat “Matematik kolleksiyalar” asari bilan mashhur Hozirgi kunda Gyulden teoremasi nomi bilan mashhur teorema Papp tomonidan bayon qilingan

4. Qadimgi Xitoy va Hindiston

1. Eng qadimgi matematik asar bo`lib, m.a. taxminan II asrda yozilgan “9 bobli matematika” hisoblanadi

2. Ariabxata (VI asr), Braxmagupta (VII asr) , Bxaskara (XII asr) asarlaridan xulosa qilish mumkinki, Geometriya arifmetika va algebra tadbiqlari uchun maydon maydon vazifasini o`tagan.

5. O`rta Osiyo

1. Xalifa Ma’mun (813-833) hukmronlik qilgan davrda Bog’dodda “Bayt – ul – Hikmat” “Bilimlar uyi” tashkil etilgan, unda abservatoriya faoliyat ko`rsatgan. Unda Muhammad – al – Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Abbos Javhariy ijod qilganlar. Ular Yevklidning “Negizlar”i, Arximedning “Silindr va shar haqidagi kitob”i, Ptoloniyning “Almagest”i va boshqalarni tarjima qilganlar.

2. Matematikaga ulkan hissa qo`shgan olimlar:

Muhammad al Xorazmiy (783-850)

Abu Rayhon Beruniy (973-1048)

Xo`jandiy (980-1037)

Abu Nasr Farobiy (873-950)

Abu Ali Ibn Sino

Mirzo Ulug’bek (1394-1446)

7. 
   Yevropa
   

1. 
   Leanardo Pizanskiy 1202-yilda “Amaliy geometriya” nomli asarini yozib, unda jismlarning hajmlarini hisoblash masalalarini yechishni qaragan.
   
2. 
   Iogann Myullerning (1461) “Har xil uchburchaklar haqida 5 kitob” asari sferik uchburchaklarni yechishga qaratilgan.
   
3. 
   XVII asrda Dekatr va Ferma asarlarida geometrik shakllari, o`lchamlari va xossalarini sonli bog’lanishlar vositasida ifodalash usuli sifatida analitik geometriya shakllandi.
   
4. 
   J.Dezarg va B.Paskal risolalarida proyektiv geometriyaga aoss solindi. Analitik geometriyning hozirgi zamon shaklida bo`lishiga L.Eyler katta hissa qo`shgan.
   

O`yla, izla, top o`yini

Test

1. 
   Geometriyaning planametriya bo`limida nimalar o`rganiladi?
   

1. 
   Nuqta, to`g’ri chiziq, kesma, burchak, uchburchak, piramida, parallelepiped
   
2. 
   Yer o`lchash
   
3. 
   Barcha nuqtalari bir tekislikda joylashgan geometrik shakllar va ularning xossalari
   
4. 
   Barcha nuqtalari bilan tekislikka joylashgan tekis (yassi) shakl va ularning xossalari
   
5. 
   To`g’ri javob yo`q
   

2. 
   Nuqtaga oid quyidagi mulohazalarning qaysi bri noto`g’ri?
   

1. 
   Nuqta – eng sodda geometrik shakl
   
2. 
   Nuqtalarning har qanday to`plami geometrik shakl deyiladi
   
3. 
   Chizmada nuqtalar odatda lotin alifbosining kichik harflari bilan belgilanadi
   
4. 
   Qalamning o`tkir uchi, osmon-u falakdagi yulduzlarning ko`rinishi nuqtani hosil qiladi
   
5. 
   Barcha geometrik shakllar nuqtalardan atshkil topgan
   

3. 
   Kubning nechta uchi bor?
   

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12

4. Kim birinchi geometrik sanaladi?

A) Fales B) Appoloniy C) Yevklid D) Pifagor E) Beruniy

5. Ushbu tasdiq kimga tegishli? To`g’ri chiziqdan tashqaridagi nuqtadan berilgan to`g’ri chiziqqa parallel bittadan ortiq to`g’ri chiziq o`tkazish mumkin emas

A) Yevklidga B) Lobarevskiy C) Riman D) Umar Xayyom E) Fales

2. Viktorina

1. Turli tomonli uchburchakni 2 ta bir-biriga teng uchburchakka bo`lish mumkinmi? (yo`q)

2. Qanday ko`pburchakning ichki burchaklari yig’indisi uning tashqi burchaklari yig’indisiga teng? (to`rtburchak)

3. To`rtburchakning 3 ta burchagi mos ravishda berilgan uchburchakning burchaklariga teng bo`lishi mumkinmi? (mumkin emas, aks holda to`rtburchakning 4-burchagi 180<sup>0</sup> ga teng bo`lar edi)

4. Kvadratga to`g’ri to`rtburchakning xususiy ko`rinishi sifatida ta’rif bering. (teng tomonli to`g’ri to`rtburchak)

5. Faqat 4 ta simmetriya o`qi bo`lgan figurani ayting. (kvadrat)

3. Boshqotirma

1. To`rtta uchi, 4 ta tomoni bo`lgan figura 2. Uchburchakda 90⁰ ga yopishgan tomon 3. Berilgan nuqtadan bir uzoqlikda joylashgan nuqtalar to`plami 4. Dioganallari teng bo`lmagan, ammo to`g’ri burchak ostida kesishgan to`rtburchak 5. O`lcham uchun ishlatiladigan asbob 6. Uchi umumiy, tomonlari yarim to`g’ri chiziqdan iborat figura

Uyga vazifa

1.Referat yozing. Mavzu “O`rta Osiyolik olimlarning geometriya tarixida tutgan o`rni

2. Matematik rebus tuzing