Ф. Утепбергенов Қму археология ассистенти, А. Сәрсенбаева Қму тарийх қәнигелиги 2- басқыш магистранты

Ф.Утепбергенов ҚМУ археология ассистенти, А. Сәрсенбаева ҚМУ тарийх қәнигелиги 2- басқыш магистранты


ПРОФЕССОР ВАДИМ НИКОЛАЕВИЧ ЯГОДИННИҢ ИЛИМИЙ ДӨРЕТИЎШИЛИК МИЙНЕТЛЕРИ

В.Н.Ягодин t-февраль qoew-жылы Россияны4 Оренбург областы Бузулук 3аласында ту7ыл2ан. Ата-анасы qoei-жылы жумыс бабында №ара3алпа3стан2а к5шип келеди. Ол усы уа3ыттан баслап б6гинги к6нге шекем Н5кис 3аласында жасайды, №ара3алпа3стан оны4 тийкар2ы Уатанына айлан2ан.

Ягодинлер ша4ара2ы 3аланы4 орайында2ы жайларды4 бирине жайласады, 3о4сы 3обалар менен босласып-а2айинлесип кетеди. Жети жас3а келген со4 сол уа3ытларда2ы (жа3ын2а шекемде солай болып келген) пайтахт 3аланы4 орайлы3 мектеби бол2ан Пушкин атында2ы Н5кис 3алалы3 орта мектепти4 биринши классына о3ы72а барады. Усы мектепте ол он жыл да7амында билим алады.
qot0 жылы орта мектепти табыслы питкерип шы33аннан кейин ол 81мме жаслар сыя3лы жо3ары билим алы72а умтылады. Оны4 шеги Россия Федаративлик Республикасыны4 сол уа3ытлары Иванова 3аласында2ы бирден бир жо3ары о3ы7 орыны бол2ан, кейин ала университетке айлан2ан, педагогикалы3 институт3а иштен о3ы72а т6седи 81м ол усы институтты4 тарийх факультетинде бес жыл да7амында о3ыйды.
qott- университетти жо3ары ба8алар менен табыслы тамамла2ан жас 31нийге Н5киске 3айтып келип археология2а жа3ын жумыс излейди. Сол уа3ытлары %збекстан илимлер академиясыны4 №ара3алпа3стан комплексли илим изертлне7 институты 3урамында2ы 6лкетаны7 м6зей усы ба2дарда жумыс ж6ргизер еди. Соны4 менен бирге С.П.Толстов экспедициясы бул музейди4 экспозициялы3 залларын археологиялы3 материаллар менен т1мийнлер еди. Бул болажа3 алым ушын 3олайлы жа2дай болып усы 6лкетаны7 музейине илимий хызметкер болып жумыс3а 5теди.
qoto жылы Н5кисте %збекстан Республикасы илимлер академиясы №ара3алпа3стан филиалы ш5лкемлестирилип, оны4 3урамында Н.Дау3араев атында2ы тарийх, тил 81м 1дебият институты ашылады. В.Н.Ягодин усы институтты4 этнография 81м археология секторына жумыс3а келеди.
qoye-жылы СССР илимлер академиясыны4 этнография институтында кандидатлы3 диссертациясын, w00r-жылы Ломоносов атында2ы Москва университетинде докторлы3 диссертациясын жа3лайды.
qoyr-qoyi жыллар аралы2ында %збекстан илимлер Академиясы №ара3алпа3стан филиалы Н.Д173араев атында2ы тарийх, тил 81м 1дебият институтыны4 а2а илимий хызметкери ла7азымында жумыс ислейди. qoyo-qoo0 жыллар аралы2ында %збекстан илимлер Академиясы №ара3алпа3стан филиалы Н.Д173араев атында2ы тарийх, тил 81м 1дебият институты археология б5лимини4 менгери7шиси хызметин ат3арады.
qooq %збекстан Республикасыны4 5з 21рессзлигин ж1рияла7ы, №ара3алпа3стан Республикасы 5з суверинитетин алы7ы менен елде к5плеген 5згерислер ж6з береди. Соларды4 3атарында илим тара7ында да жа4алы3лар болады. %збекстан Республикасы Илимлер академиясы №ара3алпа3стан филиалы ендигиден былай №ара3алпа3стан б5лими деп аталады. Ал qoow-жыл2а келип %збекстан илимлер Академиясы №ара3алпа3стан болими 3апталында жа4адан тарийх, археология 81м этнография институты ашылады. Бул жа4адан ашыл2ан институт3а академик С.К.Камалов директор болып сайланады, В.Н.Ягодин оны4 илимий жа3тан орынбасары болып белгиленеди. Арадан бир еки жыл 5ткен со4 В.Н.Ягодин усы институтты4 директоры болып сайланады 81м өмирини4 ақырына шекем усы ла7азымда ислеп келген.
В.Н.Ягодин археолог алым ретинде №ара3алпа3стан Республикасыны4 ар3а районлары территориясында жайлас3ан, соны4 менен бирге :стирит ке4ислигинде жайлас3ан археологиялы3 естеликлерде илимий жумыслар алып барды 81м алып барма3та. Соны4 менен бирге 3о4сылас Туркменстан Республикасыны4 Таша7ыз областы, №азахстан Республикасы, сондай а3 Хорезм областлары территориясында ж6ргизилген археологиялы3 изертле7лерге 3атнасты.
В.Н.Ягодин халы3аралы3 археологиялы3 изертле7лерди4де 3атнасы7шысы. %ткен 1сирди4 жетписинши 81м сексенинши жылларда ол СССР-Афганистан, Сидней-Иордания халы3аралы3 археологиялы3 экспедицияларда иследи [Бижанов Е., Хожаниязов Г. Стр.qro-qt0].
В.Н.Ягодин qoti-qoto жыллардан баслап !ми7д1рьяны4 т5менги бойы археологиясына, Кердер проблемасына ба2дарлан2ан илимий жумыслар ХХ-1сирди4 орталарына шекем джа7ам еттириледи. Со2ан байланыслы Т5к 3ала, №ор2анша 3ала, *айуан 3ала, Куюк 3ала, Бограхан сыя3лы онла2ан 3алаларда археологшиялы3 изертле7 жумысларын алып барады. Алып барыл2ан бул изертле7лерди4 жу7ма3лары Кердер м1селесини4 локализациясы (qoye), №убла Арал бойы !ми7д1рьяны4 о4 т1репи дельтасында2ы изертле7лер (qoye), Кердерлер антропологиясы 81м м1денияты (qoue), *ай7ан 3ала 81м орта 1сирлердеги Кердер (qoiq) атамаларда2ы илимий ма3алалар 81м топламлар т6ринде жары3 к5рди.
Хожели 3аласыны4 1ййемги 81м орта 1сирлердеги б5леги бол2ан Мизда8кан 81рт1реплеме изертленип, онда 1ййемги оссуариялы3 81м ерте мусулман 3ойымшылы2ы ашылды. Изертле7лер жу7ма2ы Орайлы3 Азияда белгили антрополог алым Т.К.Ходжайов пенен бирликте !ййемги Миздахкан Некрополи (qouq) атлы монография болып баспадан шы3ты.
В.Н.Ягодин 5ткен 1сирди4 жетпис 81м сексенинши жылларда №ара3алпа3стан Республикасыны4 академиялы3 баслымда жары3 к5рген тарийхыны4 авторларыны4 81м редколлегия а2заларыны4 бири сыпатында белгили.
qou0 жылдан баслап В.Н.Ягодинни4 басшылы2ында 3ара3алпа3 археологлары Арал-Каспий аралы2ында2ы :стирт ке4ислигинде археологиялы3 изертле7 жумысларын алып бары7 ма3сетинде комплексли программа ислеп шы2ады. Бул программа бойынша изертле7лер qooq жыл2а шекем да7ам еттирилип бул жумыс3а археология б5лимини4 сол уа3ытлардыа2ы барлы3 илимий хызметкерлери 3атнасады(В.Н.Ягодин, Е.Бижанов, М.Мамбетуллаев, Ю.П.Манылов, Н.Юсупов, 2.Хожаниязов, М.Ш.Кдырниязов, А.Авизова, О.Юсупов, Н.Багдасарова 81м т. б.).
В.Н.Ягодин :стиртте тийкарынан 1йййемги 81м орта 1сирлердеги к5шпели 317имлерге тийисли естеликлер менен шу2ылланады. Онлап 1ййемги сак-массагет 317имлерине тийисли естеликлерди ашады.
К5шпелилер менен 3атар :стиртти4 тас д17ири бойынша, 1йемги 81м орта 1сирлердеги 3ала-3ор2анлар, кар7ан сарайлар, ли4лер сыя3лы естеликлер бойыншада бирнешше ба2дарда жумыслар ж6ргизиледи. :стиртти4 тас д17ириндеги естеликлерди изертле7 жумыслары Е.Бижанов басшылы2ында, 1ййемги 3алалар М.Мамбетуллаев басшылы2ында, орта 1сир 3алалары, каруан сарайлары, ди4лери Ю.П.Манылов басшылы2ында алып барылды.
qouq-жылдан баслап В.Н.Ягодинни4 3атнасы7ында алып барыл2ан изертле7лер н1тийжесинде :стиртти4 №артпай 3ум, Алан, Барлыбай, Чурук, Барсакелмес 1тирапларында, Жарын3уды3, Айдабол территорияларында палеолит, мезолит 81м неолит д1ўирлерине тийисли, бурын илимде белгисиз, онлап жа4а археологиялы3 естеликлер ашылды. Каспии-Арал аралы2ында тас д17ирлеринде 31липлескен м1дениятлар, оларды4 бизи4 тарийхымызда2ы орыны, отыры3шы 81м к5шпели халы3ларды4 5з ара 3атнаслары м1селесиндеги ролин толы3тырату2ын к5п ма2лыўматлар топланды. Усы В.Н.Ягодин менен бирликте алып барыл2ан изертле7лерди4 жу7ма2ы Е.Бижановты4 qooy-жылы %збекстан Илимлер Академиясыны4 Археология Институты 3апталында2ы арна7лы 31нийгелестирилген Ке4есте «Каменный век Устюрта» атамасында жа3ла2ан докторлы3 диссертациясына тийкар болады.
:стирт территориясында уза3 уа3ытлар да7амында алып бар2ан изертле7лер н1тийжесинде топлан2ан археологиялы3 дереклер №убла Арал бойыны4, соны4 ишинде №ара3алпа3стан Республикасыны4 тарийхын толы3тырып 3оймастан, оны ж1не бир неше мы4 жыллар2а тере4лестирди, Арал бойыны4 биринши рет адамлар т1репинен 5злестирилиўи м1селесин шешиўге м6мкиншилик берди. В.Н.Ягодинни4 илмий 3ызы2ыўшылы2ы ж6д1 ке4 болып, ол №ара3алпа3стан территориясында 3ола д1ўиринен баслап орта 1сирлерге шекемги археология м1селелери бойынша qy0-тан аслам илмий мийнетлер менен ма3алалар жазды 81м ж1риялады. «Антропология и культура Кердера» (Ташкент, qoue), «Древняя и средневековая культура Юго-Восточного Устюрта» (Ташкент,qoui), «Археологические исследования в Каракалпакии» (Ташкент,qoiq), «Археология Приаралья» Выпуск. I-VI (Ташкент, qoiw qoir, Н5кис,w00e) атлы монографиялар менен илимий топламларды4 авторы[Камалов С.К.,27.07.2002; Ещанов Т.Б., Камалов С.К., Хожаниязов Г.Х.,стр.3-7].
Әдебиятлар
Бижанов Е., Хожаниязов Г. Известный исследователь Приаралья. Вестник ККО АН РУз. w, w00wг.
Ещанов Т.Б., Камалов С.К., Хожаниязов Г.Х. Известный исследователь археологии Приаралья Вадим Николаевич Ягодин. Археология Приаралья. Вып.VI. Нукус, w00e, г.
Камалов С.К., Бизи4 Вадим Николаевич. Археолог В.Н.Ягодинни4 жетпис жыллы2ына. Еркин №ара3алпа3стан. wu.0u.w00w,г.