F. M. Dostoyevskiyning „Jinoyat va jazo" romanida Raskolnikov, A. Qahhorning „Sarob" romanida Saidiy, Togʻay Murodning „Otamdan qolgan dalalar" romanida Dehqonqul obrazlari atrofida voqealar sanʼatkorona tarzda uyushtirilga

• Reja:
•  
•  
• Syujet haqida umumiy tushuncha. Syujet unsurlari.
• Syujet tiplari. Fabula va syujet.
• Kompozitsiya haqida umumiy tushuncha. Kompozitsion vositalar.
• Syujet va kompozitsiya mutanosibligi.

• Adabiy asarda syujet va kompozitsiya

• Hayotning badiiy ifodalashda va zurur g’oyani olg’a surishda syujetning roli nihoyatda kattadir. Syujet badiiy asarning hamma turlariga ham bo’ladi. Lekin har bir janrning syujeti o’ziga xosdir. Chunonchi, kichik lirik she’rda ham ma’lum bir fikr oqimi mavjud. Shu fikr oqimi she’rining o’ziga xos syujetini tashkil qiladi. fikrlar oqimi ko’zga ravshan tashlanadigan, uning ifodasida voqea – vaziyat yaratilgan she’rlar ham bo’ladi. Bunday she’rlar voqeaband she’rlar yoki syujetli she’rlar deb yuritiladi (Mirtemirning «Opoqi» , «Tarsaki» she’rlari kabi)

• Badiiy asarda tasvirlangan voqealar tizimining oʻzaro munosabatiga koʻra S asosan xronikal (voqeaband) va konsentrik (voqeaband boʻlmagan) turlarga boʻlinadi. Xronikal sujet da voqealar orasidagi vaqt munosabati yetakchilik qiladi (mas, D. D. Defont „Robinzon Kruzo“, Servantesning „Don Kixot“, Oybekning „Navoiy“, P. Qodirovning „Yulduzli tunlar“ asarlari). Konsentrik sujetda esa asarda tasvirlangan voqealar orasidagi sabab — natija muhim ahamiyat kasb etadi (mas, Pushkinning „Yevgeniy Onegin“, O. Yoqubovning „Muqaddas“, „Ulugʻbek xazinasi“ asarlari). Ammo badiiy asarlarda yuqoridagi sujetlarning har ikki turi uygʻunligidan tarkib topgan shakli koʻproq uchraydi (mas, Abdulla Qodiriyning „Oʻtgan kunlar“, Choʻlponning „Kecha va kunduz“ asarlari).

• F.M. Dostoyevskiyning „Jinoyat va jazo“ romanida Raskolnikov, A. Qahhorning „Sarob“ romanida Saidiy, Togʻay Murodning „Otamdan qolgan dalalar“ romanida Dehqonqul obrazlari atrofida voqealar sanʼatkorona tarzda uyushtirilgan.

• Badiiy asar Si tasvirlanayotgan voqelik va asarda ishtirok etadigan qahramonlar masalasiga bevosita bogʻliq. Chunki sujet asosidagi voqelikda qahramonlar harakat qiladi va, eng muximi, haqiqiy badiiy asarlarda avvalo qahramonlar oʻz dardidunyosi bilan namoyon boʻladi.

• Badiiy asar sujet i ekspozitsiya, tugun, voqea rivoji, kulminatsiya, yechim singari bir kdgor unsurlardan tarkib topadi. Masalan, Abdulla Qodiriyning „Mehrobdan chayon“ romanidagi Xudoyorxon bilan Anvarning toʻqnashuvi epizodi asarning kulminatsion nuqtasi sanaladi. Soʻngra voqealar yechimi keladi. Badiiy asarda sujet unsurlari baʼzan turlicha hajm va turlicha tartibda kelishi mumkin.

• Kompozitsiya (lotincha: compositio — tuzilish, birlashish, bogʻlanish) — badiiy asarning mazmunan, harakteri va maqsadi jihatidan bogʻlangan qismlarining joylashishi.