Eritmalar va ulardagi erigan moddalar konsentratsiyasini ifodalash usullari

Eritmalar
Eritmalar va ulardagi erigan moddalar konsentratsiyasini ifodalash usullari
Ikki yoki undan ko’p komponentlar va ularning o’zaro ta’siri mahsulotlaridan tarkib topgan bir jinsli sistema eritma deyiladi.Eritmaning yoki erituvchining ma’lum massa miqdorida yoki ma’lum hajmida erigan modda miqdori konsentratsiyasi deb ataladi. Eritmalar konsentratsiyasini ifodalashning bir qancha usullari mavjud.

15.1. Eritma komponentining massa va molyar ulushi.

Erigan modda massasini eritmaning umumiy massasiga nisbati erigan modda-ning massa ulushini tashkil etadi:
ω_(x)= m(modda)/m(eritma);
bu yerda ω_(x) – erigan modda massa ulushi. Bu qiymat o’lchovsiz kattalik bo’lib, bu qiymatni 100 ga ko’paytirilsa massa ulushining foizlarda (%) hisoblangan qiymati olinadi. Shu bilan birga erigan modda miqdori eritmaning umumiy miqdoriga nisbatan foiz hisobida ham ifodalanadi. Buning uchun 100 g eritma tarkibidagi erigan modda miqdori hisoblanadi.

bu yerda: C_% - eritmaning ya’ni erigan moddaning foiz konsentratsiyasi (%), m(x) – erigan modda massasi, m(erituvchi) – erituvchi massasi (konsentratsiyaning ω dan C_% ifodasiga o’tishi uchun ω qiymatini 100 ga ko’paytirish yetarlidir).
Eritmaning foiz konsentratsiyasi bilan aloqador bo’lgan barcha qiymatlarni: ya’ni eritma konsentratsiyasini, erigan modda massasini, eritma massasini, erituvchi massasini hisoblashda bu formuladan foydalanish mumkin. Turli tip masalalar bor.

t/r	Berilgan	Topish kerak	Yechish usuli yoki formula (tenglamalar)
1	mmodda mH2O	modda	1. meritma = mmodda + mH2O 2.
2	mmodda modda	mmodda mH2O	1. mmodda = meritmamodda 2. mH2O = meritma – mmodda
3	mH2O modda	meritma	meritma = mmodda + mH2O; mmodda + mH2O = mmodda / modda;
4	mmodda modda	meritma mH2O	1. 2. mH2O = meritma – mmodda

Eritma konsentratsiyasini mol – foizlarda ham ifodalash mumkin, uning uchun 100 mol eritmada eruvchi moddaning mol sonlari hisoblanadi:
bu yerda, %C_m – eritma mol-foizi, n₁ – erigan va n₂ – erituvchi modda mol sonlari:

bu yerda, m₁ – erigan modda massasi, M₁ – erigan modda molekulyar massasi.
Mol-foizlar bilan bir qatorda mol qismlar (ulushlar) ham ishlatiladi:
erigan modda mol qismi (ulushi) erituvchi mol qismi (ulushi).
Eritma komponentlari mol qismlari (ulushlari) yig’indisi doimo 1 ga teng: N₁+N₂ = 1.
1 – masala. 30 g modda 150 vg erituvchida eritilgan. Eritmaning foiz konsentratsiyasini hisoblab toping.
Yechish. Umumiy eritmaning massasini hisoblymiz: M = 30 g + 150 g = 180 g.
Masalaning bundan keyingi yechimi turli usullar bilan olib borilishi mumkin.
I usul. Foiz konsentratsiyani yuqorida keltirilgan formulalar bo’yicha topamiz:

II usul. Arifmetik usul. Avval 30 ning 180 ga nisbatini topamiz: . Keyin bu nisbatni foizga aylantiramiz:
III usul. Proporsiya yoki uchlik qoida metodi. Bunda sxematik proporsiya tuzuiladi.
180 g ––––– 100 %
30 g ––––– x
Dioganal chiziq ustida turgan ikki qiymatni bir-biriga ko’paytirib, uchinchi qiymatga bolish natijasida x topiladi:

2 – masala. 800 g 5 % li eritma tayyorlash uchun eruvchi moddadan necha gram olish kerak?
Yechish. I usul:

II usul. 5% = 0,05. Demak erigan modda massasi eritma massasining 0,05 qismini (ulushini) tashkil qiladi. Butun bo’yicha qismini topish usuliga ko’ra:
M = 800 g · 0,05 = 40 g.
3 – masala. 15 % li eritmaning qancha miqdorida 50 kg erigan modda bo’ladi?
Yechish. I usul.
II usul. 15 % = 0,15. Binobarin, erigan modda massasi eritma massasining 0,15 qismini tashkil qiladi. Qism bo’yicha butunni topish usulini qo’llasak:
M = 50 kg : 0,15 = 333 kg
4 – masala. Ixtiyorimizda 250 kg erituvchi bor. Unga qancha eruvchi modda qo’shilganda 20 % li eritma hosil bo’ladi?
Yechish. 250 kg eritma massasining 80 % ini = 0,8 qismini tashkil qiladi. Shu-ning uchun:
m_eritma = 250 kg / 0,8 = 312,5 kg
m_{erituvchi modda} = 312,5 - 250 kg = 62,5 kg
5–masala. Tarkibida 45 % boshqa moddalar bo’lgan mineraldan kaliy xloridning 100 kg 30 % li eritmasini tayyorlash uchun qancha mineral kerak?
Yechish. Qancha toza kaliy xlorid kerakligini hisoblaymiz:
m_KCl = 100 kg · 0,3 = 30 kg
Mineralning miqdorini hisoblaymiz. Mineral tarkibida 45% boshqa moddalar va 55% = 0,55 qism kaliy xlorid bor. Qism bo’yicha butunni topish usulidan foydalanamiz: m_mineral = 30 kg : 0,55 = 54,5 kg.
6 – masala. Temir (II) sulfatning 12 % li eritmasidan 100 ml berilgan. Agar eritma zichligi 1,12 g/ml bo’lsa, eritmada necha gramm temir (II) sulfat borligini hisoblang.
Yechish. Hisoblash bosqichlar bo’yicha yoki bir yo’la bajarilishi mumkin.
I usul.
m_eritma = 1,12 g/ml · 100 ml = 112 g
m(FeSO₄) = 112g · 0,12 = 13,44g
II usul.
m(FeSO₄) = 1,12 g/ml · 100 ml · 0,12 = 13,44g
7 – masala. Zichligi 1,5 g/ml bo’lgan eritmaning 400 millilitrida 360 g erigan modda bor. Eritmaning foiz konsentratsiyasini hisoblab toping.
Yechish. Eritma massasini topamiz:
m = 1,5 g/ml · 400 ml = 600 g
360 g massa 600 g ning necha foizini tashkil etishini aniqlaymiz.

8 – masala. 72,8 ml suvda 11,2 l (n:sh da) vodorod xlorid eritilishidan hosil bo’lgan eritmaning zichligi 1,1 g/ml ga teng. Hosil qilingan xlorid kislotaning konsentratsiyasi va eritma hajmini hisoblang.
Yechish. Vodorod xlorid massasini topamiz. Buning uchun eritma tayyorlashga ketgan gazning hajmini molyar hajmga bo’lgan nisbatini vodorod xloridning mol qiymati 36,5 g/mol ga ko’paytiramiz:
Hosil bo’lgan eritma massasini topamiz: m = 18,25 g + 72,8o g = 91,05 g
U holda eritmaning foiz konsentratsiyasi: ga teng bo’ladi.
Eritma hajmini topamiz:
9 – masala. Glyukozaning suvdagi 36 % li eritmasida C₆H₁₂O₆ va suvning molyar ulushlarini hisoblab toping.
Yechish.100g eritmada glyukoza (C₆H₁₂O₆) 36 % ni ya’ni 36 g massani tashkil etsa, unda 64 g suv bor. Ularning mol miqdorlarini hisoblab topamiz:

Eritma kompnentlari miqdorlari yig’indisini topamiz: N = 0,2 + 3,56 = 3,76 mol.
Eritmadagi glyukoza va suv molyar ulushlari:

10 – masala. Ma’lum haroratda 100 hajm suvda 2 hajm dietilefir eriydi. Suvdagi efirning (ρ_efir=0,71g/ml) mol ulushini hisoblang.
Yechish. Agar 100 hajm suvni 100 l deb olsak unda uning massasini 100 kg deb olish mumkin. Efirning massasini topamiz: m_efir = V_efir· ρ_efir = 2 l · 0,71 = 1,44 kg.
Eritma komponentlari (M((C₂H₅)₂O)=74g/mol, M(H₂O)=18g/mol) miqdorlarini hisoblaymiz:
Eritmadagi efirning molyar ulushini aniqlaymiz:
yoki 3,4·10^-3
Demak eritmada efirning hajmiy ulushi 0,0034 yoki 0,34 % ga teng bo’ladi.
Javob: 3,4·10^-3 yoki 0,34%.

15.2.Molyar va normal (ekvivalent molyar) konsentratsiya

Erigan modda miqdorining eritma hajmiga nisbatiga teng kattalik molyar konsentratsiya deyiladi:

Molyar konsentratsiya - bir litr eritmada erigan moddaning molar sonini ko’rsatadi:

Bundan
m₁ = C_m·M·V(l) yoki
Bu yerda, C_m – erigan modda molyarligi (eritma molyar konsentratsiyasi) (mol/l);
n – erigan modda modda mollar soni (mol); m₁ – erigan modda massasi, g;
M – erigan modda nisbiy molekulyar massasi (yoki molyar massasi), g/mol
Eritmadagi ekvivalent modda miqdorining shu eritma hajmiga nisbatiga teng kattalik ekvivalent molyar konsentratsiya deyiladi.

Bunday eritmalar normal konsentratsiyali eritmalar deb ataladi.
Normal konsentratsiyani hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi.

Bundan m₁ = C_n·Ekv·V(l) yoki m₁ = C_n·Ekv·V(ml)/1000
Bu yerda, C_n–erigan modda normalligi (ekvivelnt molyar konsentratsiyasi) (g-ekv/l);
V – eritma hajmi (ml yoki l); m₁ – erigan modda massasi, g;
Ekv – erigan modda gram-ekvivalenti (yoki ekvivalent massasi), g-ekv.
1
Berilgan
V(eritma)=250ml
C(ZnCl₂) =0,1 mol/l
m(ZnCl₂) – ?
– masala. Molyar konsentratsiyasi 0,1 mol/l bo’lgan rux xloridning 250 ml eritmasini tayyorlang. Buning uchun qancha massadagi rux xlorid olish zarur.
Yechish: I usul.
250 ml 1 l dan 4 marta kam (M(ZnCl₂)=136 g/mol) demak,
ν(ZnCl₂)=0,1 mol : 4 = 0,025 mol.
Miqdordan massaga o’tish uchun quyidagi formuladan foyda-
laniladi: m= n·M. Bundan m(ZnCl₂) = 136 · 0,025 = 3,4g.
II usul. Molyar konsentratsiya ta’rifiga binioan: C=n/V, bundan n=m/M, C=m/(M·V), m(ZnCl₂) = 0,1 mol/l·136g/mol·0,025 l = 3,4 g
Javob: 3,4 g ZnCl₂ o’lchab olish kerak.
2 – masala. Agar 0,3 l eritmada 32,44 g FeCl₃ mavjud bo’lsa temir (III) xloridning ekvivalent molyar konsentratsiyasini aniqlang.
Yechish. Ekvivalent molyar konsentratsiya yoki normallikni topish formuladan foydalanib amalga oshiriladi.
Buning uchun dastlab FeCl₃ ekvivalent molyar massasi topiladi:
M(1/3 FeCl₃) = M(FeCl₃)/3 = 162,206/3 = 54,07 g/mol
Temir (III) xloridning ekvivalent molyar konsentratsiyasi:

3 – masala. 100 ml 4 n. HCl eritmasi ta’sirlashganda parchalay oladigan Na₂CO₃ massasini aniqlang.
Yechish.
I usul. Bosqichama – bosqich to’liq yechish.
1. 100 ml 4n. eritmadagi HCl massasini hisoblaymiz:
1000 ml 4n. eritma tarkibida ––– 36,46·4 g HCl saqlaydi
100 ml 4 n. eritma tarkibida ––– x g HCl saqlaydi x = 36,46·4·100/1000 = 14,58 g
2. Parchalangan soda massasini aniqlaymiz.
Reaksiya tenglamasi: Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl + H₂O + CO₂
36,46·2 g HCl –––– 106 g Na₂CO₃ parchalay oladi
14,58 g HCl –––– y g Na₂CO₃ parchalay oladi y=14,58·106/36,46·2=21,2 g Na₂CO₃
4–masala. 10 l 0,5 n. eritma tayyorlash uchun qancha mis kuporosi CuSO₄·5H₂O kerak bo’ladi.
Yechish. Mis kuporosi ekvivalent massasini hisoblaymiz:

Kerak bo’ladigan mis kuporosi massasi:

5 – masala. 10 ml eritmada 0,245 g erigan modda bo’lgan sulfat kislota eritmasining normalligi qanday?
Yechish. H₂SO₄ ning ekvivalent massasini aniqlaymiz:

0,245 g sulfat kislota necha milligram ekvivalent ekanligini hisoblaymiz:
0,245 g = 245 mg; ekvivalent miqdori esa N = 245mg/49mg-ekv=5 mg-ekv
Kislota normallgi:
Cn = 5mg-ekv/10 ml = 0,5 mg-ekv/ml = 0,5 n.

15.3. Titr va molyallik, konsentratsiyalar orasidagi o’zaro bog’liqlik

Eritmaning bir millilitrida erigan moddaning massa miqdoriga titr deyiladi:

Eritmaning molyal konsentratsiyasi – 1 kg erituvchida necha mol modda eriganligini ko’rsatadi. Demak, uning birligi mol/kg bo’ladi:

bu yerda C_M – eritmaning molyal konsentratsiyasi, mol/kg;
m₁ – erigan modda massasi, g;
M₁ – erigan modda molyar massasi, g/mol;
m₂ – erituvchi modda massasi, g.
Titr va boshqa konsentratsiyalar orasidagi bog’liqlik:
Xuddi shuningdek foiz, molyar va normal konsentratsiyalar orasidagi bog’liqlik:
1. Foiz konsentratsiya va normallik:
2. Foiz konsentratsiya va molyarlik:
bu yerda ρ – eritmaning zichligi bo’lib, boshqa kattaliklar eslatib o’tilgan.
1 – masala. Solishtirma massasi 1,19 g/sm³ bo’lgan 38 % li HCl eritmasining titrini toping.
Yechish. Eritma titrini topish uchun dastlab eritma hajmini 100 ml deb olib, unda erigan HCl massasini topamiz: m(HCl) = V·ρ·ω(HCl) = 100·1,19·0,38 = 45,22 g
Eritmadagi kislota titrini topsak:
II usul. Agar eritma foiz, molyar va titr bog’liqlik formulalarini birga yechsak:
va
formulalardan ni olamiz. Eritma titri: .
Javob: T = 0,45 g/ml.
2 – masala. 0,01 n. KOH eritmasining titrini aniqlang.
Yechish. 0,01 n. eritmaning 1 l hajmida 0,561 g KOH mavjud. Bu eritma titri:
T = m_KOH/V_eritma = 0,561g/1000ml = 0,000561 g/ml yoki 5,61·10^-4 g/ml.
3 – masala. 9,00 g C₆H₁₂O₆ 100 g suvda eritilgan. Glyukoza eritmasining molyal konsentratsiyasini aniqlang.
Yechish. Glyukozaning molekulyar massasini hisoblaymiz:

9,00 g glyukoza necha mol ekanligini hisoblaymiz:
ν = 9,00g/180g/mol = 1/20 = 0,05 mol
Glyukoza molyalligini topamiz:
C_M = 0,05 mol/0,1kg =0,5 mol/kg
4 – masala. Molyalligi 0,3 mol/kg eritma olish uchun 3,04 g anilinni (C₆H₅NH₂) qancha massadagi efirda eritish kerak?
Yechish. Eritma titrini topish formulasidan erituvchi massasini topamiz:
dan _.
5 – masala. 5 M li sulfat kislota eritmasidagi (ρ=1,29g/sm³) H₂SO₄ ning massa ulushini aniqlang.
Yechish. Eritma 1 l hajmining massasi 1290 g va unda shartga ko’ra 98,08·5= 490,4 g H₂SO₄ mavjud. Demak uning eritmadagi massa ulushi:
ω(H₂SO₄) = m₁/M_eritma = 490,4/1290 = 0,38 yoki C_% = ω ·100=0,38·100=38 % .
6 – masala. 20 % li FeSO₄ eritmasining (ρ=1,21g/ml) molyar konsentratsiyasini toping.
Yechish. Umumiy formula orqali yechamiz.
mol/l
Reaksiyalarda qatnashadigan eritmalarning miqdorlarini hisoblash
Mavzuning o’zidan ham ko’rinib turibdiki, bunday masalalarda kimyoviy tenglama yoki stexiometrik sxemalarga asoslangan usullardan foydalaniladi. Faqat bunda eritmalarning miqdorlari erigan moddalarning miqdorlari bo’yicha hisoblab topiladi.
Bunday masalalarni yechishda ayrim qo’shimcha hisoblarni ham bajarishga to’g’ri keladiki, bunda ba’zan asosiy va qo’shimcha hisoblarni bir yo’la o’tkazish ham mumkin bo’ladi.
1 – masala. 2 g mis (II) xlorid bilan 5 % li NaOH eritmasining qancha miqdori reaksiyaga kirishadi?
Yechish. Reaksiya tenglamasini tuzamiz: .
Reaksiyaga asosan 135 g CuCl₂ bilan ––––––– 80 g NaOH reaksiyaga kirishadi
2 g CuCl₂ bilan ––––––– x g NaOH reaksiyaga kirishadi
x=2·80/135=1,185g.
Demak 1,185 g NaOH sarflansa, shuncha ishqor saqlagan eritma massasi:
M_eritma = m_NaOH/ω_NaOH = 1,185/0,05 = 23,7 g
2 – masala. 20 % li (d=1,1 g/ml) xlorid kislota eritmasdining qancha hajmi 10 g CaCO₃ bilan reaksiyaga kirishadi?
Yechish. Reaskiya tenglamasini tuzamiz:
Reaksiyaga asosan 100 g CaCO₃ bilan ––––––– 73 g HCl reaksiyaga kirishadi
10 g CaCO₃ bilan ––––––– x g HCl reaksiyaga kirishadi
x=10·73/100=7,3g.
Demak 7,3 g HCl sarflansa, shuncha HCl saqlagan kislota eritma massasi:
M_eritma = m_HCl/ω_HCl = 7,3/0,2 = 36,5 g
Eritma hajmi esa: V_eritma = M_eritma / d_eritma = 36,5g/1,1g/ml = 33,2 ml
3 – masala. 2 % li 100 ml NaOH eritmasini (d=1,022 g/ml) neytrallash uchun 10% li (d=1,049 g/ml) xlorid kislota eritmasidan qancha hajm kerak bo’ladi?
Yechish. Reaskiya tenglamasini yozamiz: HCl + NaOH = NaCl + H₂O
Sarflanadigan NaOH massasi: m₁= d·v·ω = 1,022g/ml·100ml·0,02 = 2,044 g NaOH.
Reaksiyaga asosan: 40 g NaOH bilan –––––– 36,5 g HCl reaksiyaga kirishadi
2,044 g NaOH bilan –––– x g HCl reaksiyaga kirishadi
x=2,044·36,5/40=1,865g.
Demak 1,865 g HCl sarflansa, shuncha HCl saqlagan kislota eritma massasi:
M_eritma = m_HCl/ω_HCl = 1,865/0,1 = 18,65 g
Eritma hajmi esa: V_eritma = M_eritma / d_eritma = 18,65g/1,049g/ml = 17,8 ml
4 – masala. 25 ml 1M KOH eritmasini neytrallsh uchun qancha hajm 1M H₂SO₄ eritmasi kerak bo’ladi?
Yechish. Reaksiya tenglamasi: H₂SO₄ + 2KOH = K₂SO₄ + 2H₂O.
Sarflanadigan KOH massasini topamiz: .
Reaksiyaga asosan: 112 g KOH bilan –––––– 98 g H₂SO₄ reaksiyaga kirishadi
14 g KOH bilan –––––– x g H₂SO₄ reaksiyaga kirishadi
x = 14·98/112 = 12,25 g.
Demak 12,25 g H₂SO₄ sarflansa, shuncha H₂SO₄ saqlagan eritma massasi:

Demak 25 ml 1M KOH eritmasini neytrallsh uchun 12,5 ml hajmda 1M H₂SO₄ eritmasi kerak bo’ladi.
II usul. Umumiy bog’lanishdan foydalanish orqali hisoblash usuli.
bundan
III usul. H₂SO₄ va KOH massalari orasidagi stexiometrik nisbatni topamiz:
; bundan
m_KOH= 56 g/l · 0,025 l = 14 g va
Eritma zichligi: va hajmi
5 – masala. 0,5 l 0,3 n. AlCl₃ eritmasi bilan almashinish reaksiyasi uchun kerak bo’ladigan AgNO₃ ning 0,1 n. eritmasining hajmini aniqlang.
Yechish. 0,5 l 0,3 n. eritmada 0,5·0,3=0,15 ekvivalent AlCl₃ mavjud.
Reaksiya tenglamasi: 3AgNO₃ + AlCl₃ = 3AgCl↓ + Al(NO₃)₃
Berilgan miqdor AlCl₃ bilan ta’sirlashuv uchun shunday ekvivalent miqdorda AgNO₃ zarur ya’ni 0,15 ekv. Agar 1 l eritmada 0,1 ekvivalent AgNO₃ bo’lsa, 0,15 ekv tuz bunday eritmaning 1,5 l hajmida bo’ladi. Shuningdek bu natijani formulalardan foydalanib olish ham mumkin:

6 – masala. Natriy gidroksidning 20 ml 1 n eritmasi bilan necha millilitr 0,5 n xlorid kislota reaksiyaga kirishadi?
Yechish. Ekvivalentlar qonuniga muvofiq:

Normal konsentratsiyani ifodalovchi formuladan: m = Cn·Ekv·V kelib chiqadi.
Shuning uchun:

Qisqartirilgandan keyin C₁V₁ = C₂V₂ hosil bo’ladi. Bundan olinadi.
Demak o’zaro reaksiyaga kirishuvchi eritmalarning hajmlari ularning normalliklariga teskari proporsionaldir.
yoki V_HCl = 20ml:1/2 = 40 ml
Reaksiyadan so’ng moddalarning hosil bo’lgan eritmadagi konsentratsiyasi
Bunday turdagi masalalarda dastlab eritmalardagi reaksiyaga kirishuvchi moddalar miqdorini (massa, hajm, mol) aniqlash so’ngra ularning ta’sirlashuvchi moddalar orasidagi o’zaro ta’sirlashuv reaksiya tenglamalari orqali ularning stexiometrik nisbatlarini aniqlash zarur.
Reaksiya tenglamalariga binoan ularning kam yoki ortiqcha olinganligi ham eritmada erigan modda sifatida qolishini inobatga olib hosil bo’lgan va qolgan moddalar miqdorlarini topish, so’ngra esa eritmalarda ularning massa ulushlarini topish zarur. Lekin shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki ba’zi reaksiyalarda gaz ajralib chiqishi yoki cho’kmalar hosil bo’lishi ham mumkin. Ana shunday hollarda ularning massalari umumiy eritma massasidan chiqariladi.
1 – masala. Massasi 200 g bo’lgan perxlorat kislotaning 1,06 M li eritmasi (d=1,06 g/ml) bilan 50 g rux metali orasidagi reaksiya natijasida hosil bo’lgan tuzning massa ulushini (%) hisoblang.
Yechish. Reaksiya tenglamasini ifodalaymiz: Zn + 2HClO₄ = Zn(ClO₄)₂ + H₂
Kislota eritmasidagi HClO₄ masssa ulushini aniqlaymiz:

Massasi esa:
yoki ; Zn miqdori esa .
Demak kislota kam bo’lib, Zn qoladi. Hisoblashni kislota orqali olib boramiz:
Reaksiyaga asosan 0,2 mol HClO₄ bilan 0,1 mol (0,2·1/2) Zn (6,5g) reaksiyaga kirishib 26,4 g (0,2·264g/2) Zn(ClO₄)₂ va 0,2 g H₂ (0,2·2g/2) hosil bo’ladi. Shuningdek 43,5 g Zn ham eriimay qoladi. Demak umumiy eritma massasini topsak:
M_2eritma = M_eritma + m_Zn - m_H = 200 + 6,5 – 0,2 = 206,3 g
Eritmada tuzning massa ulushini aniqlaymiz:

2 – masala. Massasi 100 g bo’lgan eritmadagi KOH va K₂CO₃ ning massa ulushlari tegishli ravishda 1,12 va 2,76% bo’lgan. Shu eritmaga 5,0 g KHCO₃ qo’shilgandan keyin, eritmadagi K₂CO₃ va KHCO₃ ning massa ulushlarini (%) hisoblang.
Yechish. Reaksiya tenglamasini ifodalaymiz: KOH + KHCO₃ = K₂CO₃ + H₂O.
Agar 100 g eritmada 1,12 g (1,12%) yoki miqdori 0,02 mol KOH (1,12/56g/mol) bor.
Qo’shiladigan KHCO₃ massasi 5,0 g yoki miqdori 0,05 mol (5,0/100) ni tashkil etadi.
Reaksiya tenglamasiga asosan 0,02 mol KOH bilan 0,02 mol KHCO₃ ta’sirlashadi va 0,02 mol K₂CO₃ hosil bo’lib 0,03 mol KHCO₃ ortib qoladi. Ularning massalari:
; .
Hosil bo’lgan 105 g eritmada (100+5) erigan moddalar massalarini hisoblasak:
;
Eritmadagi K₂CO₃ va KHCO₃ ning massa ulushlari:

3 – masala. Tarkibida 1,46 % xlorid kislota va 0,544 % rux xlorid bo’lgan eritmaning 250 g miqdoriga tegishli massada rux karbonat qoshilganda, eritmadagi rux xloridning massa ulushi ikki marta ko’paygan. Hosil bo’lgan eritmadagi xlorid kislotaning massa ulushini (%) hisoblang.
Yechish. Reaksiya tenglamasini yozamiz: HCl + ZnCO₃ = ZnCl₂ + CO₂ + H₂O.
Agar x mol ZnCO₃ qo’shilganda (125x g) eritmada x mol ZnCl₂ (136x g) va x mol CO₂ (44x g) hosil bo’ladi. Eritmadan CO₂ ajralib chiqsa, qolgan eritma massasi:
M_2eritma = 250 + 125x – 44x = (250 + 81x) g
Eritmadagi ZnCl₂ massasi esa: m₂(ZnCl₂) = 250·0,544 + 136x = (1,36 + 136x) g.
Agar masala sahrti bo’yicha olingan eritmada ω₂(ZnCl₂) = 0,544%·2=1,088% bo’lsa:
ω₂(ZnCl₂) = m₂(ZnCl₂)/M_2eritma = (1,36 + 136x)/ (250 + 81x) = 0,01088 tenglamadan x = 0,01 natijani olamiz.
Demak 0,01 mol ZnCO₃ qo’shilgan va 0,02 mol HCl sarflangan. HCl miqdori:
demak eritmada qolgan HCl:
ν_HCl = 0,1 – 0,02 = 0,08 mol. Eritma massasi esa: M_2eritma=250+81·0,01=250,81 g.
Eritmadagi qolgan HCl massa ulushini aniqlaymiz: