Dunyo okeani boyliklarini muhofaza qilish

Dunyo okeani boyliklarini muhofaza qilish

Okean boyliklari va ulardan foydalanish. Olimlarning fikricha, hayot okean sohillaridagi to'lqinlar hosil qilgan „ hayot sharbaii — bo 'tqasimon loyqa"\\ suv muhitida hosil bo'lgan. Okean suvlarida mikroskop bilan ko'rinadigan organizmlardan tortib 150 tonna keladigan ko'k kitlar-gacha, turli xil organizmlar yashaydi. Hozir Dunyo okeanida 160 ming hayvon turi, 10 ming atrofida o'simlik tun mavjud.

1-rasm. Kitsimonlar oilasi.

Okean organizmlari yashash joylariga ko'ra guruhlashtkiladi. Masalan, bentos organizmlar — okean suvlari tubida, yotqiziqlar orasida yashaydi. Nektonlar— erkin ko'chib yuruvchi organizmlar bo'lsa, planktonlar suv oqimlariga qarshilik ko'rsata olmay, muallaq holatda suzib yuruvchi organizmlardir (fitoplankton va zooplanktonlar). 2-rasm. Dunyo okeanidagi hayvonlar.

Dunyo okeani tabiiy boylrklarning xazinasi hisoblanadi. Bu boyliklar biologik, kimyoviy, ma'danli va yoqilg'i-energetik resurslardan iborat. Hozir biologik resurslarning 2% idangina foydalanilmoqda. Lekin bu dunyoda iste'mol qilinadigan oqsil moddalarning 20% ini tashkil etadi. Dunyo okeanidan ovlanadigan organizmlarning 80% ga yaqinini baliqlar, 10—12% ini umurtqasiz hayvonlar, 8—10% ini dengiz sutemizuvchilari va suvo'tlari tashkil etadi.
Okean suvlaridan yiliga treska(10,7mln.t), seld (22,3 mln. t), skumbriya {5,1 mln. t) baliqlari ko'plab ovlanadi. Okean tubidan osh tuzi, brom, magniy, oltingugurt, aluminiy, mis, uran, kumush, oltin olinadi.
Dunyo okeanida nefl va gaz birinchi o'rinda Fors ko'rfazidan, ikkinchi o'rinda Venesuella qirg'oqlaridan, Shimoliy dengizdan, Meksika qo^lltig'idan qazib olinadi. Xitoy, Kanada, AQSH, Avstraliya, Irlandiya, Turkiya, Gretsiya, Fransiya va boshqa mamlakatlar sohillarida toshko' miming 100 dan ortiq yirik konlari mavjud.
Dunyo okeani eng muhim va arzon dengiz transport/ vazifasini bajaradi. Iqtisodiy, savdo aloqalarining 80%, mahsulotlar tashishning 95% i dengiz transport! orqali bajariladi. Dunyo xo'jaligining rivojlanishi, xalqaro mehnat taqsimotining yuzaga kelishi, savdo- sotiqning rivojlanishi dengiz transport! tufaylidir.Hozir Dunyo okeani sohillarida 2700 ta dengiz port-shaharlari mavjud.
Dengiz transportida tashiladigan asosiy yuk neft va neft mahsulotlariga to'g'ri keladi. Ba'zan bu mahsulotlarni tashiydigan maxsus kema— tankerlar halokatga uchrab, sohil tabiatiga, dengiz organizmlariga katta talafot keltirmoqda.


D engiz turizmi ham okean resurslaridan foydalanishning bir sohasi sifatida tobora rivojlanmoqda. Undan tushgan yillik daromad 220 mlrd dollarni tashkil etgan.
Dunyo okeanini muhofaza qilish milliy, regional va xalqaro ko'lamda amalga oshiriladigan tadbir. Dunyo okeanini tadqiq etish va foydalanish hamda muhofaza qilish maqsadida ko'plab xalqaro 3-rasm. Halokatga uchrayotgan tanker
tashkilotlar tuzilgan. Xalqaro dengiz komiteti, Davlatlararo okeanografik komissiya (YUNESKO qoshida) va boshqalar Dunyo okeani boyliklaridan oqilona va tejamkorlik bilan foydalanish, ularni muhofaza qilish, tiklash va ekologik sharoitini yaxshilash borasida ibratli faoliyat ko'rsatmoqda.

Nomlar: T.Xeyerdal, Jak iv Kusto, A. Bomtar (fransuz tadqiqotchisi).

DARSGA OID QO'SHIMCHA MA'LUMOTLAR

- Okeanda ovlanadigan jonivoriaming 90%i baliqlardan iborat.
- Nekton faol harakat qiluvchi hayvon va organizmlar.
-Bektos okean tubida yashovchi organizmlar.
- Plankton oqimda suza olmaydigan hayvon va orgatiizmtar.
- Dengiz va okeanlarda o'suvchi suvo'tlar uzunligi 30 metrgacha boradi.
- 1 km³ okean suvida 35 mln. t. erigan moddalar bor.
- Okeandagi hayotning eng rivojlangan qismi uning yuqorisidagi 50 – metri hisoblanadi.
Okeanda: 90% baliqlar, 6 % dengiz hayvonlari (kit, morj, tulen, krevetki, krat, omar. og'irligi 4-6 kg gacha boradigan lansetlar) bor.
- Okean biomassasining 90% i shelfda uchraydi, shetflar esa okeanning atigi 10% ini tashkil etadi.


Nishonov Oybek