Докладчик: Д. И. Джуманиязов ташкент 2019г кристаллография

Государственный комитет Республики Узбекистан
по геологии и минеральным ресурсам
Институт Геологии и геофизики имени Х.М. Абдуллаева
Докладчик: Д.И.Джуманиязов
ТАШКЕНТ - 2019г.
кристаллография

Kristallografiya (kristallar va ... grafil) — kristallarning tuzilishi haqidagi fan; kristallarning paydo boʻlishi, tuzilishi, fizik xossalari, ularda boʻladigan oʻzgarishlarni oʻrganadi. Kristallografiyaning vazifasi kristallarni tasniflash, ularni oʻrganishning maxsus usullarini ishlab chiqish va amalda ishlatish yoʻllarini izlab topishdan iborat. Kristallarning harakterli xususiyatlari ularning simmetriyasidir. Kristallarning simmetriyasi ularning shaklida, strukturasida va boshqa xususiyatlarida oʻz aksini topadi. Kristallografiya matematika, fizika, kimyo, mineralogiya, metallshunoslik, texnika (radiotexnika, mexaniqa) fanlari bilan bevosita bogʻliq. Kristallografiya qadimdan mineralogiya bilan uzviy bogʻlanib, kristallarni qirralash qonunlarini oʻrganuvchi mustaqil fan sifatida rivojlangan.

Zavonaviy kristallografiya 5 ta asosiy boʻlimlarga boʻlinadi: geometrik kristallografiya — kristallarning simmetriya, strukturasi va morfologiyasini oʻrganadi; kristallogenez — kristallarning hosil boʻlishi va oʻsishini tekshiradi; kristallofizika — kristallarning optik, elektrik, mexanik, magnit va boshqa xossalarini tadqiq qiladi; kristallokimyo — kristallik moddalarning kimyoviy tarkibi, strukturasi, xossalari va morfologiyalari orasidagi bogʻlanish qonuniyatlarini, shuningdek, ularning qosil boʻlish jarayonlari va qonuniyatlarini oʻrganadi; Amaliy kristallografiya — kristallarni oʻstirish usullari va apparaturalarini ishlab chiqadi hamda ulardan texnikada foydalaniladi. Kristallografiyaning asosiy tekshirish usullariga geometrik, kimyoviy, optik, rentgenostrukturaviy, elektronografik, neytronografik, kristallokimyoviy analizlar, kristallarni oʻstirish hamda ularni oʻlchash va boshqalar kiradi. Hozir bir qancha ilg’or mamlakatlarda radiotexnika, elektronika, lazer texnikasi sohalarida keng ishlatiladigan pyezokvars (billur), yoqut va shahri k. kristallarni lab. va zavod sharoitida yaratilmoqda. Hozirgi kunda yangi yoʻnalish — kosmik kristallografiya rivojlanmokda.

КРИСТАЛЛОГРАФИЯ ФАНИ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ
Кристаллография — кристаллар ҳакидаги фан булиб, у энг аввало, минералогия фанининг таркибий, бошлангич кисми сифатида юзага келади. У фан каторида майдонга чикмасдан олдин инсоният табиий бойликлардан фойдаланишни орзу килар ва шу орзуга эриш иш максадида фойдали минерал казилмаларни кидирар ёки бош ка максадларда улка буйлаб кезар экан, текис ёнлар билан чекланган, ҳам шаффофлиги, ҳам тиник ранги билан диккатга сазовор кристалл жисмларни топади. Бу, албатта, кишиларни кизиктиради: уларнинг нима эканлиги, кандай килиб ва каердан келиб чикканлиги ҳакида уйлаб куришга мажбур этади. Авваллари бу саволга илмий асосда жавоб топиш мушкул булган. Баъзи диний акидалар ҳам бунга йул куймаган. Шу боис баъзи тошларга “Иблис муъжизаси”, “Кудрат тоши”, деб илох илоҳийлаштирилган номлар берилган. Биринчидан, узокдаврлар давомида бундай табиий тушунтиришлар кишиларни каноатлантира олмаган, албатта, иккинчидан, топилаётган табиий кристалларнинг сони ҳам орта борган. Бу кристаллография фанининг майдонга келишини такозо этган.