Dars shiori: Insonning qiymati emas siym-u zar, insonning qiymati ilm ham hunar. (Bedil) Reja

“Pragmalingvistika” fanidan

“Pragmatik pressupozitsiya hodisasi” mavzusidagi taqdimot.

Dars shiori:

Insonning qiymati emas siym-u zar, insonning qiymati ilm ham hunar. (Bedil)

Reja:

1. Nutqiy tuzilmalar mazmuni.

2. Presuppozitsiya haqida.

3. Semantik presuppozitsiya.

4. Pragmatik presuppozitsiya.

Presuppozitsiya

Presuppozitsiya hodisasi nihoyatda keng qamrovli bo`lib, har qanday gapda u yoki bu tarzda mavjud bo`ladigan murakkab hodisadir. Unda gapning to`g`ri qo`llanishi va anglanishi uchun zarur bo`lgan va so`zlovchi haqida tinglovchiga oldindan ma`lum bo`lgan umumiy bilimlar , kontekst va vaziyat kabi murakkab elementlarni o`z ichiga olganligi bilan ham keng ko`lamda o`rganilishi kerak bo`lgan hodisa hisoblanadi.

Presuppozitsiyani o`rganishda har bir muallifning o`ziga xos yondoshuvni ko`rish mumkin . Bunday yondoshuvni presuppozitsiyaga berilgan ta`riflarda tas`niflarda va uning tabiatini belgilashda ko`rishimiz mumkin.

Presuppozitsiyaning ikki turi.

Presuppozitsiyani asosiy mantiqiy xulosa, mazkur fikrning rostligi :

a) semantik jihatdan anomal bo`lmasligi-(semantik presuppozitsiya);

b) mazkur kontekstda o`rinli bo`lishi (pragmatik presuppozitsiya);

Semantik Presuppozitsiya

M. L. Makarovning fikricha ‘presuppozitsiya –fikrning kognitiv sodir bo`lishi , uning tabiati , prisuppozitsiyaning tallil qilinishi ga imkon beradigan atrebut”.

Semantik presuppozitsiyani asosiy g`oyasi hamda uning qo`llanish chegarasi pragmalingvistikada alohida ahamiyat kasb etadi. Bu borada pragmalingvistika sohasida ilmiy ishlar mavjud bo`lib ularni tahlil talqin etilgan .

A. V.

A. K.

P.S.

M.L. Makarov

Pragmatik presuppozitsiya

Diskursda presuppozitsiya

Diskurs tahlili uchun fikrning o`rinli va muvaffaqiyati bo`lishini ta`minlovchi pragmatik presuppozitsiya muhim hisoblanadi. Uning asosida – aloqachilarning umumiy kognitiv zahirasi (kontekst presuppozitsiyalarining umumiy to`plami –muloqot vaziyat qatnashchilarning birgalikdagi faoliyati qiyin kechadigan yoki imkonsiz bo`lgan umumiy presuppozitsiyalar zahirasi) yotadi.

A. K. Mixalskaya fikricha:

“Pragmatik presuppozitsiya ---so`zlovchining ma`lum adresat uchun ma`qul keladigan fikrlarni ifodalash vaziyatida qo`llaydigan gaplaridir”.Ushbu fikrni tahlil qilinganda diskursdagi so`zlovchi va tinglovchi uchun ma`qul keladigan gap nazarda tutilmoqda deyish mumkin . Bunday fikrga kelish uchun esa ma`lum bir aniq faktga tayanish lozim bo`ladi.

Semantik

Pragmatik

Oddiy

Presuppozitsiya

Bunday yondoshuvda propozitsiya va presuppozitsiya orasida dialektik bog`liqlik borligini P.S. Stolneyker propozitsiya agar so`zlovchi kontekstning boshqa ishtirokchilari ham shunday deb hisoblashiga asoslanib , uning rostligini tabiiy deb hiisoblasa, pragmatik ma`noda presuppozitsiya hisoblanishi , unga nutqiy muomalada namoyon bo`luvchi murakkab qiziqish , moyillik sifatida qarash to`g`ri bo`lishini qayd etadi”.

Xulosa

Demak , bir so`z bilan aytganda presuppozitsiya so`zlovchi tasdiqlari, savollari, buyruqlari kabi nutqiy harakatlari asosida belgilanadi. Buning asosiy sababi ham qisqa lo`nda va aniqligidir. Presuppozitsiya tushunchasi doir fikrlar keyingi yillarda o`rganilib tasnif va tahlil qilinmoqda. Bu tushuncha pragmalingvistiklaning asosiy tushunchalridan biri hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• Safarov Sh. Pragmalingvistika. Morfalogiya.-Toshkent: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2008, 69-70-betlar.
• Pardayev Z. Pragmatik lingvistika .(o`quv uslubiy qo`llanma ) –Samarqand ,2013.80-85 –betlar.

 3. Hojiyev A. Lingvistik terminlarning izohli lug’ati.-Toshkent:O’qituvchi,1985.

 4. Hakimov M. O’zbek tilida matnning pragmatik talqini: Filologiya

fanlari doktorlik dissertatsiyasi.-T.,2001.

 5. Safarov Sh., Toirova G. Nutqning etnosotsiopragmatik tahlili asoslari.-Samarqand: SamDCHTI nashri, 2007.

 6. Hoshimov O’.Tushda kechgan umrlar. Toshkent, 2011

 

E’tiboringiz uchun rahmat!