Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш

Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш
Режа:

1. 
   Дарёларнинг сув сатҳи режими ва уни кузатиш
   
2. 
   Сув ўлчаш постларини ташкил этиш тамойиллари,улардаги баландлик ва ҳисоб системаси
   

Гидрометрияда дарё ва бошқа сув объектларининг сув сатҳини кузатишга, аниқ ўлчашга алоҳида эътибор берилади. Бу мавзуда асосий эътибор сув сатҳининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар ва тебраниш характерларини ёритишга қаратилган.

Дарёлар ва бошқа сув объекларидаги сув миқдори вақт мабойнида ўзгариб туради. Натижада сув сатҳи ҳам тебраниб туради. Мана шу ўзгариш жараёнини кузатиш, унинг ўзига хос қонуниятларини очиш, ўзгаришга сабаб бўлувчи омилларни аниқлаш муҳим ҳисобланади.
Сув сатҳининг тебраниш характери ва қийматлари бир қанча табиий географик омилларга боғлиқдир. Вақт нуқтаи назаридан сув сатҳининг тебранишини қуйидаги муддатларга бўлиб ўрганиш анча қулайлик келтириб чиқаради:
1) сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши;
2) сув сатҳининг йиллик тебраниши;
3) сув сатҳининг фаслий тебраниши;
4) сув сатҳининг кунлик тебраниши.
Сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши асосан иқлимнинг атмосфера циркуляцияси таъсирида кўп йиллик циклли тебранишига боғлиқ ҳолда кечади. Атмосфера ёғинлари кўп ёққан йилларда деярли барча сув объектларида сув сатҳи ҳам кўтарилади. Бундан ташқари сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши геологик, тектоник жараёнларга ҳам боғлиқдир. Музлик сувлари ҳисобига тўйинадиган дарёларда эса ҳаво ҳарорати ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Дарёларда сув сатҳининг йиллик тебраниши асосан шу йилнинг метеорологик шароитига боғлиқ бўлади. Агар ўрганилаётган йилда атмосфера ёғинлари миқдори кўп бўлиб, намлик катта бўлса, сувсатҳинингтебранишамплитудасиҳамкаттабўлади.
Сув сатҳининг фаслий тебраниши дарё ҳавзасининг табиий – географик шароитига боғлиқ бўлади. Бунда дарёнинг жойлашиш ўрни, баландлиги муҳим роль ўйнайди. Дарёлар сув сатҳининг фаслий тебранишга ёз ойларида сув ўсимликлари, қиш ойларида эса музлаш ҳодисалари таъсир кўрсатиши мумкин.
Сув сатҳининг кунлик тебраниши кўпроқ дарёларнинг денгизга қуйилиш жойларида (шамолтаъсирида) ва музликлардан бошланадиган кичик сойларда кузатилади.
Дарёлар сув сатҳини кузатишда насосий мақсад гидротехник иншоотларни лойиҳалаш, қуриш ва фойдаланиш учун керакли маълумотларни олишдир. Дарёлар, сойлардаги сув сатҳининг ўзгариш қонуниятларини билмасдан туриб, уларда биронта кўприк, тўғон, канал каби сув иншоотларини лойиҳалаш ва қуриш мумкин эмас.
Сув сатҳини кузатиш барча гидрометрик ишларнинг асосий таркибий қисми ҳисобланади. Гидрометрияда сув сатҳини кузатиш маълумотларидан дарёлардаги оқим миқдорини аниқлашда ҳам фойдаланилади. Бунинг учун сув сатҳи билан сув сарфи орасидаги боғланиш, яъни сув сарфи эгри чизиғи графиги чизилади.