Chirchiq-2021 Mavzu: O’tkazishlar haqida umumiy tushuncha

CHIRCHIQ OLIY TANK QO‘MONDONLIK MUHANDISLIK BILIM YURTI UMUMTEXNIKA FANLARI KAFEDRASI “Mashinasozlik texnologiyasi” fani bo‘yicha 5-kurs Tank qo‘shinlari taktik muxandisligi, mutahassislik kursantlari uchun
MA’RUZA MASHG’ULOTI
Mavzu: O’TKAZGICHLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
Ma’ruzachi: kursant SAYFULLAYEV A.A.
Chirchiq-2021
Mavzu: O’TKAZISHLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
O’quv savollari:

• O’tkazish nima.

• O’tkazish turlari.

• O’tkazish nima.

Ikkita detal biriktirlganda o‘tkazish hosil bo‘ladi. tirqish yoki tarang mavjudligi bilan aniqlanadigan ikkita detalning xususiyatiga o‘tqazish deb ataladi. O‘tqazish biriktiriladigan detallarning nisbiy harakatining ozodligini yoki o‘zaro harakatiga bo‘lgan qarshilik darajasini ta’riflaydi.
Teshikning o‘lchami valnikidan katta bo‘lsa ularning ayramasiga tirqish deb ataladi, ya’ni
S= D-d (1)
Tirqish biriktirilgan detallarning nisbiy harakati uchun imkoniyat ta’minlaydi.
Detallar birikmasi tashkil qilinmasdan oldin valning o‘lchami teshiknikidan katta bo‘lsa ularning ayirmasiga taranglik deb ataladi, ya’ni
 
N = d-D (2)
 
Tarang biriktirilgan detallarning o‘zaro qo‘zgalmasligini ta’minlaydi «Tirqish» va «Taranglik» zid ma’noga ega tushunchalar bo‘lgani sababli, hisoblanishda taranglikni manfiy tirqishday ko‘rsatish mumkin va aksincha, ya’ni
N = -S yoki S=- N (3)
Eng katta, eng kichik va o‘rtacha tirqishlar ajratiladi:
Smax = Dmax – dmin (4) yokiSmax = ES – ei (5)
Smin = Dmin – dmax (6) yokiSmin = EI – es (7)
(8)
Bu formularda Dmax, Dmin, dmax, dmin – teshikning va valning eng katta va eng kichik chegaraviy o‘lchamlari;
ES, EI, es, ei – teshikning va valning yuqorigi va pastki chegaraviy og’ishlari.
Tirqishlarga o‘xshash
Nmax = dmax – Dmin (9) yoki Nmax = es – EI (10)
Nmin = dmin – Dmax (11) yokiNmin = ei – ES (12)
(13)
Tirqishlari hisoblaganda (5) va (7) formulalar (4) va (6) formulalarga ko‘ra ko‘proq qo‘llanilmoqda; tarangliklarni hisoblaganda (10) va (12) formulalar (9) va (11) formulalarga ko‘ra ko‘proq qo‘llanilmoqdalar, chunki chizmalarda chegaraviy o‘lchamlar emas, chegaraviy og’ishlar beriladi.
Tirqishlarning va tarangliklarning eng kichik qiymatlari, ya’ni Sminva Nmin, kafolatlangan deb ataladi.

• O’tkazish turlari.

O‘tkazishlar guruhlari. O‘tkazishlar uchta guruhga bo‘linadi:
1.Tirqishli o‘tkazishlar – detallar birikmalarida tirqishni ta’minlaydigan o‘tkazishlar (qo‘yim maydonlari tasvirida teshikning tasvirida qo‘yim maydoni val qo‘yim maydonining ustida joylashadi )
Kafolatnangan tirqishning qiymati nolga teng bo‘lganda ham, ya’ni Smin= 0, o‘tkazish tirqishli o‘tkazishlar guruhiga tegishlidir
O‘tkazishning tirqishli o‘tkazishlar guruhiga tegishligini hisoblab (detallar qo‘yim maydonlarining o‘rnashish tasvirini tuzmasdan) aniqlash mumkin, agarda kafolatlangan tirqishning qiymati musbat yoki nolga teng bo‘lsa, o‘shanda o‘tkazish tirqishli o‘tkazishlar guruhiga tegishlidir, ya’ni
Smin ≥ 0
2. Taranglikli o‘tkazishlar-detallar birikmalarida taranglikni ta’minlaydigan o‘tkazishlar (qo‘yim maydonlarining o‘rnashish tasvirida valning qo‘yim maydoni teshik qo‘yim maydoni ustida joylashadi )
Hisoblab aniqlanganda, agarda kafolatlangan taranglikning qiymati musbat bo‘lsa o‘shanda o‘tkazish taranglikli o‘tkazishlar guruhiga tegishlidir.
Nmin> 0
3. Ko‘chma o‘tkazishlar- o‘sha o‘tkazishlarni amalga oshirganida yig’ilgan juft detallarda tirqishday taranglik ham hosil bo‘lishi mumkin (qo‘yim maydonlarni o‘rnashish tasvirida teshik bilan valning qo‘yim maydonlari qisman yoki to‘liq aralashadi )
Ko‘chma o‘tkazishlarda dmax va Dmin mavjudligida Nmax va Dmax va dmin mavjudligida Smax hosil bo‘ladi. Hisoblab aniqlaganda, agarda kafolatlangan tirqish va kafolatlangan tarangning qiymatlar manfiy bo‘lsa o‘shanda o‘tkazish ko‘chma o‘tkazishlar guruhiga tegishlidir ya’ni
Smin< 0 va Nmin< 0
1.“Metrologiya standartlashtirish va o’zaro almashuvchanlik” Xudoyberdiyev T.S.,Qosimov K., Igamberdiyev O’. R. Toshkent 2011 y.(11..17)b
Foydalanilgan adabiyotlar