Ch. Spirmen hayotiy faoloyati. Ch. Spormenning ikki faktorli nazariyasi

Reja:

1. 
   Ch. Spirmen hayotiy faoloyati.
   
2. 
   Ch. Spormenning ikki faktorli nazariyasi.
   
3. 
   Ch. Spirmen nazariyasi tahlili.
   

Charlz Edvard Spirman

Charlz Edvard Spirman (1863-1945) – anglyalik statistik va psixolog, eksperimental psixologiya, baholash va o'lchash usullari, psixologiya nazariyasi, tarixi va falsafasi, shaxs psixologiyasi va ijtimoiy psixologiya sohasidagi mutaxassis. Spirman Leyptsig universitetini tamomlagan (doktor, 1906). Kasbiy faoliyat London universitet kollejida eksperimental psixologiyani o'qitishdan boshlandi, unda 1931 yilda iste'foga chiqdi (o'qituvchi, 1907-1911; fikrlash va mantiq professori, 1911-1928; psixologiya professori, 1928-1931; xizmat. nafaqaga chiqqan professor). Charlz Spearman Qirollik jamiyati a'zosi (1924); Britaniya psixologik jamiyatining prezidenti (1923— 1926), faxriy doktor va bir nechta universitetlar, xorijiy akademiyalar va jamiyatlarning faxriy a'zosi. XX asrning eng nufuzli ingliz psixologlaridan biri, H. Spearman o'z karerasini piyoda zobiti sifatida boshlagan, armiyada o'n besh yil xizmat qilgan, asosan Hindistonda. 34 yoshida u nafaqaga chiqdi va akademik hayotni boshladi. U 1897 yilda V. Vundtning Leyptsig laboratoriyasida psixologiyani muntazam ravishda o'rganishni boshladi, u erda 1906 yilda doktorlik dissertatsiyasini oldi va bir yil o'tgach London universitetida ishlay boshladi. Spearmanning ko'p yillik intellektual sa'y-harakatlari tufayli psixologiya "London maktabi" paydo bo'ldi, u qat'iy realizm, statistika va psixometriya nuqtai nazaridan inson qobiliyatlarini o'rganishga kirishdi. Turli vazifalar natijalari o'rtasidagi korrelyatsiyalarni o'rganish, Spearman psixologiyada omil tahlilini rivojlantirishga katta hissa qo'shdi: u korrelyatsiya usullaridan birini ishlab chiqdi ("Spearman korrelyatsiyasi"deb nomlangan). Shuningdek, u "ikki faktorli razvedka nazariyasi" ("ikki omil nazariyasi", 1923) ni ilgari surdi, unga ko'ra: umumiy (umumiy) omil "g", har qanday muvaffaqiyatli aqliy harakatlarning asosini va muayyan sohalardagi muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan bir qator maxsus omillarni tashkil etadi.

Keyinchalik u bu nazariyani umuman aqliy jihatdan yoyishga harakat qildi.‌‌

O'ttiz yil davomida ikki omil nazariyasi keskin tanqid qilindi. Ba'zilar "g" ning umumiy omilini tug'ma deb rad etishdi, boshqalari uning matematik dalillariga ishonishmadi. Bunga javoban Spearman va uning xodimlari nazariy va statistik bazani takomillashtirdilar. Biroq, 1930-yillarda.aqlning oddiy ikki faktorli tuzilishi g'oyasi paydo bo'lgan ko'p faktorli nazariyalarga berila boshlandi (L. Thurstone, J. 1930). Guilford va boshqalar). Spearmanning ilmiy intilishlarining yana bir yo'nalishi psixologiyaning asosiy qonunlarini izlash edi. Uning asosiy g'oyalari "intelligence of The nature of intelligence and principles of cognition" (1923) kitobida tasvirlangan, unda ular empirik epistemologiya shaklini olgan, ularning tamoyillari kognitiv psixologiyada zamonaviy yondashuvlar bilan ajoyib tarzda mos keladi.‌‌



Aqlning asosiy nazariyalari

Faktor modellari

An'anaviy ravishda, aqlning barcha omil modellarini ikkita bipolyar belgilarga ko'ra to'rtta asosiy guruhga bo'lish mumkin 1) modelning manbai nima — spekülasyon yoki empirik ma'lumotlar, 2) aql modeli qanday qurilgan — individual xususiyatlardan butun yoki butunlay alohida xususiyatlarga.

Model СH. Spirman Tomonidan fanga kiritilgan.

Charlz Edvard Spirman (1863-1945) – ingliz psixologi, ikki faktorli yondashuv nazariyasi va omillarni tahlil qilish texnikasini yaratuvchisi.

Ch. Spearman kasbiy qobiliyat muammolari (matematik, adabiy va boshqalar) bilan shug'ullangan. Test ma'lumotlarini qayta ishlashda u fikrlash, xotira, e'tibor, idrok xususiyatlarini aniqlashga qaratilgan ko'plab testlarning natijalari chambarchas bog'liqligini aniqladi: qoida tariqasida, fikrlash testlarini muvaffaqiyatli bajaradigan shaxslar boshqa kognitiv qobiliyatlar uchun testlarni muvaffaqiyatli bajaradilar va aksincha, past natijani ko'rsatadigan sub'ektlar.. ko'pgina testlar bilan yomon kurashish. Spearman har qanday intellektual ishning muvaffaqiyati aniqlanadi: 1) ma'lum bir umumiy omil, umumiy qobiliyat, 2) ushbu faoliyatga xos omil. Shuning uchun, sinovlarni amalga oshirishda qarorning muvaffaqiyati umumiy qobiliyat (umumiy g-omil) va tegishli maxsus qobiliyat (s-omil) mavzusining rivojlanish darajasiga bog'liq. Uning fikrlarida Ch. Spearman siyosiy metafora ishlatgan. U ko'plab qobiliyatlarni jamiyat a'zolari sifatida namoyon etdi. Qobiliyat jamiyatida anarxiya hukmronlik qilishi mumkin-qobiliyatlar bir-biri bilan bog'liq emas va muvofiqlashtirilmagan. "Oligarxiya" hukmronlik qilishi mumkin — faoliyatning muvaffaqiyati bir nechta asosiy qobiliyatlarni aniqlaydi (keyinchalik Spearmanning raqibi L. Thurstone ishonganidek). Va nihoyat, qobiliyat Shohligida "monarx" hukmronlik qilishi mumkin — S omillari bo'ysunadigan g-omil.

Spearman, turli xil o'lchov protseduralari natijalarining umumiy mulk ta'siri bilan o'zaro bog'liqligini tushuntirib, 1927 yilda ushbu yashirin umumiy omilni aniqlash uchun interkorrelatsiya matritsalarini omil tahlil qilish usulini taklif qildi.

G-omil umumiy "aqliy energiya" deb ta'riflanadi, bu odamlarga teng ravishda beriladi, ammo har bir aniq faoliyatning muvaffaqiyatiga ta'sir qiladi.

Murakkab matematik muammolar va kontseptual fikrlash muammolarini hal qilishda g-omilning roli maksimal va sensimotor harakatlarni bajarishda minimaldir. Umumiy omil yashirin( yashirin): ichki "aqliy tekislikda" sodir bo'ladigan harakatlarga maksimal ta'sir ko'rsatadigan bo'lsak, u insonning atrof-muhit ob'ektlari bilan bevosita o'zaro munosabatlarida minimal darajada namoyon bo'ladi.

Spearman nazariyasining oqibatlari:

turli xil testlarni hal qilishning muvaffaqiyatini birlashtiradigan yagona narsa umumiy aqliy energiya omilidir;

har qanday intellektual testlarning har qanday guruhi tomonidan bajarilish natijalarining korrelyatsiyasi ijobiy bo'lishi kerak;

"G" omilini sinash uchun mavhum munosabatlarni aniqlash uchun vazifalarni qo'llash yaxshidir.

C. Spirman asarlarida ikki faktorli nazariyaning yanada rivojlanishi ierarxik modelni yaratishga olib keldi: "G" va "S" omillaridan tashqari, u mexanik, arifmetik va lingvistik (og'zaki) qobiliyatlarning mezonlarini aniqladi. Bu qobiliyatlar (Spearman ularni "aqlning guruh omillari" deb atadi) razvedka omillarining ierarxiyasida ularning umumlashma darajasiga qarab oraliq pozitsiyani egalladi.

GURUH OMILLARI

S-OMILLAR

Keyinchalik, ko'plab mualliflar G-omilni an'anaviy psixologik nuqtai nazardan izohlashga harakat qilishdi. Umumiy omilning roli aqliy jarayonning har qanday aqliy faoliyatda namoyon bo'lishini talab qilishi mumkin edi: asosiy da'vogarlar diqqat (Cyril Barth gipotezasi), Markaziy asab tizimi tomonidan axborotni qayta ishlashning motivatsiyasi va tezligi (Eysenck).‌‌

"G" omilini o'lchash uchun 1936 yilda Raven tomonidan taklif qilingan Eysenck, "progressiv matritsalar" testlari va Kattellning razvedka testlari qo'llaniladi.

G. Eysenck yuqori tezlikda razvedka sinovlari (xususan, G. Eysenckning o'zi), vaqt parametrlari va miya potentsialining o'zgaruvchanligi, shuningdek, oddiy tasvirni (taxistoskopik taqdimot bilan) tanib olish uchun zarur bo'lgan minimal vaqt bilan aniqlangan IQ o'rtasida juda yuqori ijobiy korrelyatsiyalarni o'rnatdi. Biroq, "miya tomonidan axborotni qayta ishlash tezligi" gipotezasi hali jiddiy neyrofiziologik dalillarga ega emas. Ushbu turdagi tadqiqotlarda ishlatiladigan razvedka testlari faqat turli darajadagi vazifalarni o'z ichiga oladi yopiq javob qiyinchiliklari. Mavzu ma'lum vaqt ichida taklif etilganlar to'plamidan bitta to'g'ri javobni tanlashi kerak. Samaradorlikni baholash topshiriqning tezligi va to'g'riligi bilan belgilanadi.

L. Turstone Modeli

Luis Leon Thurstone (1887-1955) - amerikalik psixologshveda kelib chiqishi, tadqiqotchisi, deb atalmish kashshof psixometriya. Terstoun, birinchi navbatda, intellektual otortestlar ("IQ" deb ataladi) va munosabatlar deb nomlanadi. Shuningdek, u mashhur faktor tahlil usullarining muallifi. Luis Thurstone taklif qildimultifaktor razvedka nazariyasi, ijodkorlik psixologiyasi masalasiga katta e'tibor qaratildi, psixologik o'lchovlarning bir qator usullari (psixometriya) muallifi.

Luis Thurstone H. Spearmanning muxoliflari orasida edi, ular intellektual harakatlarning umumiy asosini rad etdilar va ma'lum bir intellektual harakat ko'plab individual omillarning o'zaro ta'siri natijasi deb hisobladilar. U korrelyatsiya matritsalarini ko'p qirrali tahlil qilish usulini taklif qildi. Ushbu usul bir yoki bir nechta sub'ektlar guruhi tomonidan turli xil testlar natijalarining o'zaro bog'liqligini aniqlaydigan bir nechta mustaqil "yashirin" omillarni aniqlashga imkon beradi.
Dastlab, Thurstone 12 ta omilni aniqladi, ulardan 7 tasi tadqiqotlarda eng ko'p takrorlangan:
V. og'zaki tushunish-matnni tushunish, og'zaki analogiyalar, kontseptual fikrlash, maqollarni talqin qilish va h. k.
W. nutq ravonligi-qofiyani topish, ma'lum bir toifaga tegishli so'zlarni nomlash uchun testlar bilan o'lchanadi.
N. raqamli omil-arifmetik hisob-kitoblarning tezligi va aniqligi bo'yicha topshiriqlar bilan sinovdan o'tkaziladi.
S. Mekansal omil-ikkita kichik omilga bo'linadi. Birinchisi fazoviy munosabatlarni idrok etishning muvaffaqiyati va tezligini aniqlaydi (tekis geometrik shakllarni tanib olish). Ikkinchisi uch o'lchovli kosmosda vizual tasvirlarning aqliy manipulyatsiyasi bilan bog'liq.
M. assotsiativ xotira-og'zaki assotsiativ juftlarni mexanik yodlash testlari bilan o'lchanadi.
R. idrok tezligi-tasvirlardagi tafsilotlar, o'xshashliklar va farqlarni tez va aniq idrok etish bilan belgilanadi. Og'zaki ("kotibning idrok etilishi") va "majoziy" subfaktorlar bo'linadi.
I. induktiv omil-qoidani topish va ketma-ketlikni tugatish bo'yicha vazifalar bilan sinovdan o'tkaziladi (D. Raven testining turi bo'yicha). Eng kam aniq belgilangan.
Terstoun tomonidan kashf etilgan omillar, keyingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, "birlamchi aqliy qobiliyat" bir-biri bilan ijobiy bog'liq bo'lib, u yagona G-omilning mavjudligi foydasiga gapiradi.
Biroq, ko'plab tadqiqotlar tobora ko'proq yangi "birlamchi aqliy qobiliyat"ni ochib berdi.
Aqlning ko'p qirrali nazariyasi va uning modifikatsiyalari asosida qobiliyat tuzilishining ko'plab sinovlari ishlab chiqilgan. Eng keng tarqalganlari orasida batareya umumiy qobiliyat sinovlari, amthauerintelligenz-struktur-Test, va boshqalar kiradi.‌‌



Spirmenning razvedka nazariyasi turli xil razvedka testlari natijalari o'rtasida ijobiy korrelyatsiya mavjudligiga asoslanadi. Agar biron bir tadqiqot bunday munosabatlarning yo'qligini ta'kidlagan bo'lsa, Spearman buni o'lchov xatolarining ta'siri bilan bog'ladi. Uning fikricha, kuzatilgan korrelyatsiyalar har doim nazariy jihatdan kutilganidan past bo'ladi va bu farq korrelyatsiya qilingan testlarning ishonchliligi funktsiyasidir. Agar bu "zaiflashuvchi" ta'sir tuzatilgan bo'lsa, u holda obligatsiyalarning kattaligi birlikka moyil bo'ladi. Turli testlarni bajarish o'rtasidagi bog'liqlikning asosi, uning fikricha, ularning har birida aqlning "umumiy omili" (umumiy omil, qisqartirilgan g) deb ataladigan ma'lum bir umumiy boshlang'ichning mavjudligidir. G omiliga qo'shimcha ravishda har bir aniq test topshirig'ining o'ziga xos xususiyatlarini tavsiflovchi s omili ham aniqlandi. Shuning uchun bu nazariya "Intellektning ikki omilli nazariyasi" deb nomlandi.
Spirman g faktori aslida aql bo'lib, uning mohiyati "aqliy energiya" dagi individual farqlarga kamayadi deb hisoblardi. Aql-idrokning umumiy omilini eng aniq ifodalovchi testlarni tahlil qilib, Spirman shunday xulosaga keldi: aqliy energiya darajasi o'z bilimlari elementlari va mazmun elementlari o'rtasidagi aloqalar va munosabatlarni aniqlash qobiliyatida namoyon bo'ladi. test topshirig'i.
Haqiqatan ham, keyingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, quyidagi testlar odatda g omiliga maksimal yukga ega: Ravenning progressiv matritsalari, raqamlar yoki raqamlar ketma-ketligidagi naqshlarni aniqlash, og'zaki analogiyalar (ikki tushunchaning o'xshashligini aniqlash vazifalari, shuningdek Ikki tushuncha o'rtasidagi bog'liqlikni o'rnatish vazifalari, keyinchalik ushbu aloqani takrorlaydigan uchinchi kontseptsiyani izlash), vizual ravishda noaniq shaklda taqdim etilgan rasmlarning mazmunini taxmin qilish, raqamlarni tasniflash, matnni tushunish va hk.
O'z navbatida, so'zlar va raqamlarni tanib olish, ma'lum harflarni kesib tashlash, raqamlarni qo'shish tezligi, yodlash va boshqalar kabi testlar ushbu omilga minimal yukga ega. J.Tompson, shu asosda, umumiy intellektni tavsiflovchi vazifalar "... egallangan ko'nikmalar chegarasidan tashqariga chiqishni talab qiladigan, tajribani batafsil bayon qilishni va aqliy qobiliyatning elementlarini ongli ravishda manipulyatsiya qilish imkoniyatini o'z ichiga olgan aloqalarni aniqlash vazifalari" degan xulosaga keldi. muammoli vaziyat"
Shunday qilib, Spirman intellektning darajali xususiyatlarini (asosiy hissiy-idrok va og'zaki funktsiyalarning shakllanish ko'rsatkichlari) va uning kombinatorlik xususiyatlarini (ma'lum bir tarkibda bevosita o'rnatilgan aloqalarni aniqlash qobiliyatining ko'rsatkichlari) farqlay oldi. Boshqacha aytganda, intellektual faoliyatning reproduktiv va ishlab chiqarish jihatlari muammosi birinchi marta qo'yildi.
Spearmanning nazariy qarashlarining ishonchliligini buzgan yagona narsa, mazmuni o'xshash bo'lgan ba'zi testlar o'rtasida yuqori korrelyatsiya mavjudligi haqiqati edi. Bu holat qisman kognitiv mexanizmlarning (boshqacha aytganda, bir-biridan farq qiluvchi qobiliyatlar) mavjudligini tan olishga majbur qildi, bu, albatta, intellektual faoliyatning barcha turlarining universal birligi g'oyasiga hech qanday mos kelmaydi. .