BIoinformatika Fani Yutuqlarining Genomika Proteomika Fanlari Rivojidagi O’rni
Reja:
1 Bioinformatika fanining eng muhim tadqiqot yo’nalishlari 2. Proteomika va uning qo`llanilish usullari 3. Genomika va uning yutuqlari 4. Xulosa 5.Foydalanilgan adabiyotlar GENOMIKA
PROTEOMIKA
BIOINFORMATIKA
PROTEOMIKA
Yaqin yillardan paydo bo’lgan yosh fanlardan biri xisoblanadi. XX asirning ikkinchi yarmidan biokimyo, molekulyar biologiya va hisoblash texnikasi jadal rivojlandi.
Proteomika atamasini 1995 yildan boshlab paydo bo’lgan. Bu fan genomika fani bilan uzviy bog’liq bo’lib, unda ana shu nuklein kislotalardan translyatsiyalanuvchi
oqsillarning birlamchi strukturasi, yani aminokislata ketma-ketligini aniqlash va asosida ularning ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi strukturalarini bioinformatsion dasturlar yordamida modellashtiriladi.
Proteomika quydagi bo’limlarga bo’lib o’rganiladi:
strukturaviy proteomika,
funktsional proteomika
amaliy proteomika.
Strukturaviy proteomika-turlarning xilma-xilligi biologiyaning o’ziga xos tomonlaridanbiri xisoblanadi. U biologiyaning barcha tuzilmalarida ham ko’zga tashlanadi (biologik turlar, morfologiya,molekulalarning kimyoviy strukturasi boshqaruv jarayonlari vk)
Fazoviy proteomika-organizimda qandaydir oqsilning mavjudligini mailum vazifani bajara olishi qobilyati xaqida fikr yuritishga asoslangan.
Amaliy proteomika-bitta organizmdagi oqsil va peptidlarning o’zoro tisir mexanizimlarini aniqlash proteomikaning asosiy vazifalaridan biri xisoblanadi.
Bu kabi amaliy ishlardan ijobiy natijalarni qo’lga kiritildi va farmakologiya va tibbiyot xodimlari manfaatdordir. Chunki insondagi patologik xolatlarning yuzaga chiqishi organizimdagi ba`zi oqsillar tarkibiy o’zgarishi bilan birga kechadi.
Shuning uchun proteomika soxasida qo’lga kiritilgan yutuqlar yangi dori vositalari ishlab chiqish va ko’p asrlar davomida davosi topilmay kelayotgan kasalliklarni davolash usullarini ishlab chiqishda qo’llanib kelinmoqda.
Proteomika orqali qandli diabet kasalligini davolashda insulindan foydalanilib kelinmoqda va insonlar xayotini saqlab qolinmoqdi.
GENOMIKA
Bioinformatika fanining eng muhim tadqiqot yo’nalishlaridan biri bu to’liq genomlarni tadqiq qilish bunda organizimni barcha nukleotid ketma ketligi aniqlanadi .
Shu bilan birga insoing qon tarkibidagi fizik xususiyatalr otalik-onalik qarimdoshlilikni aniqlashda irsiy kasalliklarga erta tashhis
qo’yishda shajarani va turlar bilan munosabatlarni o’rganishda qarilikdagi kasalliklarni oldindan aytishda farmokogenetika gen terapiyasi rivojida uzoq umr ko’rish omillarini aniqlashda ayniqsa muhimdir .
GENOM xromasomalar (unda joylashgan genlar bilan birga) gaploid to’plami bo’lib individ genetik tuzilishining asosiy elementlarini majmui hisoblanadi.
“Genom” terminini fanga nemis biologi Gans Vinkler 1920 yilda kiritgan.
Genomika molekulyar biologiyaning bir tarmog’i bo’lib unda genomni sekvenirlash,
DNK va RNK ni nukleotid ketma-ketligini tekshirish hisoblanadi.
Genomika fani 1980-1990 yillarda baizi bir tirik organizmlar turlari genomlarini sekvenirlanishi loyxalarini paydo bo’lishi bilan yaratilgan.
1990 yilda boshlangan “Odam Genomi layhasi “ ning asosiy maqsadi nukleotid ketma ketligini aniqlash edi 2001 yil olimlar o’z oldilariga qo’yilgan birinchi vazifani muvaffaqiyatli yakunladilar. Bu esa biologiya va qolaversa barcha tabiy fanlar rivojlanishini yangi bosqichga olib chiqdi.Odam DNK sidagi xar bir nukleotid malum bo’ldi. Endilikda genomika fani oldiga ana shu ketma ketliklardagi translyat-
syalanuvchi uchastkalarni yani genlarni izlab topish, ularning funksiyalarini aniqlash kabi vazifalar qo’yildi. Bularni amalga oshirishda esa bioinformation dasturlar zarurdir
Bioinformatika aynan turli organizimlar genomining solishtirish taxlili bilan
shug’lanuvchi olimlar tayanadigan asosiy prinsip .
So’ngi yillarda bir xil spetsifik muhitda xayot kechiradigan bakteriyalar genomi taxlili
bilan bog’liq bo’lgan ko’plab loyxalar amalga oshirib kelinmoqda .
misol Sargass dengizidagi barcha bakteriyalarning sekvenirlanishi 70 mingdan ortiq yangi gen ketma-ketliklarini aniqlash imkonini berdi. Shulardan o’rtacha 800 tasi fotoretseptor oqsillarini kodlovchi genlar bo’lib chiqdi. Bu yorug’ik energiyasini boshqa turdagi energiyaga aylantiruvchi bakteriyalar xaqida ko’proq bilimga ega bo’lishga turtki bo’ldi.
Bioinformatika ilmiy maqola chop etilgan bo’lib unga ko’ra inson va oshqozon yarasi kasalligini qo’zgovchi Helicobacter pilori bakteriyalari bir vaqtda yani bundan 58 ming yil ilgari Afrikadan chiqib kelishgan, 20 ming yil ilgari esa inson qandaydir usul bilan bu mikrobni mushuksimonlarga bergan. Bioinformatika usullari yordamida ketma-ketliklarni solishtirib, yana ko’plab kasallik qo’zg’atuvchi bakteriyalar masalan, qorin tifi qadim zamonlardan beri insoniyat bilan yonma yon kelishi aniqlandi.
Eng muhim yutuqlardan biri bo’lmish “
