Azotning tabiatda aylanishi

AZOTNING TABIATDA AYLANISHI


Oqsil tarkibiga kiruvchi bir qism bog'langan azot tirik organizm faoliyati natijasi sifatida elementar azotgacha parchalanadi. Tuproqning denitrifitsirlovchi bakteriyalarining ta’siri natijasida bog'langan azotning yana bir qismi elementar azotga aylanadi. Bulardan tashqari, bog'langan azotning boshqacha yo'llar bilan yo'qolishi ham sodir bo'lishi mumkin. Shu bilan bir qatorda dukkakli o'simliklar - mosh, loviya, beda, no'xat kabilarning ildizlarida to'plangan nitrifitsirlovchi bakteriyalar yordamida atmosferadagi elementar azotni bog'lash jarayoni amalga oshishi mumkin.
Atmosfera azoti momaqaldiroq chaqmoqlarida hosil bo'ladigan yuqori temperaturada quyidagi kimyoviy reaksiyalar asosida bog'langan azotga aylanadi:


N₂ + O₂= 2NO - 180,6 kJ (2.2)

Hosil bo'lgan azot monoksidi havo atmosferasidagi kislorod bilan azot dioksidigacha oksidlanishi mumkin.

2NO + O₂= 2NO₂ + 112,3 kJ (2.3)


Havodagi namlik, shu jumladan, yomg'ir suvlari bilan azot dioksidi reaksiyaga kirishib, nitrat kislotasining kuchsiz eritmasini hosil qilishi mumkin:


3NO₂+ Н₂O = 2HNO₃+ NO + 136 kJ (2.4)


Nitrat kislotasi tuproqqa tushgach, undagi kuydirilmagan ohaktosh bilan reaksiyaga kirishib, suvda yaxshi eriydigan kalsiy nitrati tuzini hosil qiladi:
CaCO₃ + 2HNO₃ = Ca(NO₃)₂+ CO₂ + H₂O + Q₁ (2.5)


Tuproqda hosil bo’lgan bu kalsiy selitrasini o’simliklar o'zlarida o’zlashtiradilar va natijada bu jarayon o’simliklarda oqsilni hosil bo‘lishiga hamda hosildorlikning ortishiga olib keladi.
Bu jarayonlar azotning tabiatda aylanishini tashkil etadi. Biroq, azotning aylanib yurishi natijasida tuproqning faqat birozgina qismi bog'langan azot bilan to‘ldiriladi, xolos, ya’ni vaqt o'tishi bilan tuproqning sekin-asta madori keta boshlaydi. Shuning uchun tuproqqa azot o‘g‘itlarini qo'shimcha tarzda berib turish zarur bo‘ladi. Bundan tashqari hosildorlikning ortishi uchun yerga solinadigan azotli o‘g‘itlar, ya’ni bog’langan azotni miqdorini yanada ko’paytirish kerak bo’ladi.