Azotning tabiatda aylanishi

ATMOSFERA HAVOSIDAN AZOT VA KISLOROD ISHLAB CHIQARISH


HAVONI AJRAT1SH USULLARI


Azot va kislorodni hozirgi davrda atmosfera havosini siqib va sovitib, suyuqlikka aylantirib, so'ngra har xil usullardan birini qo'llab, ajratib ishlab chiqariladi.
Atmosfera havosi ko‘p komponentli gazlar aralashmasidan iborat bo'lib, suv bug'idan quritilgan havoning to‘liq tarkibi 3.1-jadvalda keltirilgan.
3.1-jadval
QURITILGAN HAVO TARKIBI
Atmosfera havosi tarkibida juda oz miqdorda bu gazlardan tashqari metan, azot mono oksidi va boshqa gazlar ham bo'lishi mumkin. Ammo, texnik hisoblarda quritilgan havoning o‘rtacha tarkibini (N₂) 79% azot va (O₂) 21% kisloroddan iborat deb qabul qilingan.
Demak, amaliyotda quruq havoni azot va kisloroddan tashkil topgan binary gaz aralashmasi deb hisoblash mumkin. Bunday shartli holat havoni uni tashkil etuvchi komponentlarga ajratishdek murakkab jarayonni anchagina soddalashtirishga olib keladi.
Havoni ajratishni asosiy murakkabligi shundan iboratki, suyuq azot va kislorodlarni atmosfera bosimida qaynash temperaturalari mos ravishda 77,39 К va 90,19 К ga teng bo‘lib, ular orasidagi farq juda kichik ya’ni 12,8 К gagina tengdir, xolos.
Yuqoridagilarni e’tiborga olib, havoni ajratishning quyidagi tur va usullarini taklif etish mumkin. Bu turlar ikki xilga bo‘linadi: a) kimyoviy tur; b) fizik tur. Kimyoviy tur bo‘yicha havoni ajratishda uning komponentlaridan birini bironta (absorbent yoki adsorbent) modda bilan kimyoviy reaksiyaga kiritish orqali o'ziga biriktirib olib, gaz fazasida esa havoning ikkinchi komponenti qoladi. Bu turga misol tariqasida havodagi kislorodni qizdirilgan mis bilan yuqorida bayon qilingan kimyoviy reaksiyasini ko'rsatish mumkin


4Cu + O₂ = 2 Cu₂O + Q (3.1)


Bu reaksiya bo‘yicha gaz fazasida deyarli toza azot qoladi. Yoki havodagi kislorodni organik birikma - piragallolni ishqordagi eritmasi orqali yuttirib, gaz fazasida ozod elementar azotni qoldirish va hokazolar. Bu tur texnologik jihatdan nisbatan sodda bo‘lsa ham, ammo iqtisodiy samaradorligi jihatdan anchagina pastdir. Shuning uchun ham, bu tur amaliyotda ishlatilmaydi.
Havoni ajratishning fizik turiga quyidagi usullarni kiritish mumkin:

1. 
   paramagnitli usul;
   
2. 
   markazdan qochma kuch usuli.
   
3. 
   adsorbsiya usuli;
   
4. 
   diffuziya usuli;
   
5. 
   havoni fraksiyaviy kondensatsiyalash usuli;
   
6. 
   suyuq havoni bug’latish usuli;
   
7. 
   suyuq havoni rektifikatsiyalash usuli.
   
8.