Mavzu: Mashinasozlikda aniqlik
Mazu rejasi:
1. Aniqlik tushunchasi;
2. Aniqlikka erishish usullari:
A. "Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o’lchash"
usuli
(sinov qirindisi olish va o’lchash);
B. Aniqlikka avtomatik erishish usuli;
3. Aniqlikka ta’sir etuvchi asosiy faktorlar.
1.
Aniqlik tushunchasi
Tanavor yoki detalning aniqligi deb, ularning haqiqiy
o’lchamlarini ishchi chizmadagi, nusxasidagi
yoki etalonidagi
o’lchamlariga mos kelish darajasiga aytiladi.
Mexanik ishlov berish natijasida turli omillar ta’siridan
turlicha noaniqliklar va shakl xatoliklari kelib chiqadi. Masalan,
bunday shakl xatoliklarni silindrik val tipidagi detallarda
ko’rishimiz mumkin, silindrik sirtda bo’ylama kesimi yo’nalishi
bo’yicha bochkasimon, egarsimon va konussimon shakl
xatoliklari va ko’ndalang kesimi bo’yicha ovalsimon hamda
ko’pqirralik shakl xatoliklari bo’ladi.
2. Aniqlikka erishish usullari
Aniqlikka erishishning asosan ikkita usuli mavjud:
A. «Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o’lchash» yoki
(«Sinov qirindisi olish va o’lchash») usuli.
B. «Aniqlikka avtomatik erishish» usuli.
A. "Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o’lchash"
usuli
Bu usulning
mohiyati shundan iboratki, dastgohda
o’rnatilgan tanavor ishlanuvchi yuzasiga keskich asbob yaqin
keltiriladi va boshlanish uchastkasidan qisqa masofada sinov
qirindi olinib keskich oldingi holatiga surib qo’yiladi, so’ngra esa
dastgoh to’xtatiladi. Ishlangan sirt o’lchagich asbob bilan o’lchab
ko’riladi, chizmadagi o’lchamdan chetga chiqishi aniqlanib,
keskich asbobning holatiga tuzatish kiritiladi, bu tuzatish dastgoh
limbi bo’yicha
hisoblanib, amalga oshiriladi. Кeyin esa yana,
tanavorning shu uchastkasiga ishlov berilib sinov qirindisi olinadi
va o’lchanadi va bu aniq o’lchamga erishguncha davom ettiriladi.
Undan keyin tanavorga butun uzunligi bo’yicha ishlov beriladi."
Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o’lchash" usulida
keskichni tanavorga nisbatan to’g’ri holati o’rnatiladi va talab
etilgan o’lcham aniqligi ta’minlanadi. Navbatdagi tanavorga
ishlov berishda bu uslubni qo’llash yana takrorlanadi.
«Aniqlikka еrishguncha ishlov berish va о’lchash» usuli
quyidagi afzalliklarga еga:
-noaniq dastgohlarda aniq
ishlov berishga еrishiladi;
tanavorga noaniq dasgohda ishlov berilganda, yuqori malakali
ishchi bu usul yordamida tanavor xatoligini aniqlashi va
yо’qotishi mumkin;
-mayda tanavorlar partiyasiga ishlov berganda,
ushlanuvchi
о’lchamlarning
aniqligiga
keskich
asbob
eyilishining ta’sirini yо’qotadi; bu
usul bilan asbob holatini
aniqlab, asbob eyilishiga bog’liq bо’lgan talab asosida kerakli
tuzatishlar kiritiladi;
-noaniq tanavorlarda qо’yimlarni tо’g’ri taqsimlashga
еrishiladi va ishga yaroqsizlik poydo bо’lishining oldi olinadi;
-kichik о’lchamga еga bо’lgan tanavordan bichish
(razmetkalash) natijasida ishga yaroqli bо’lgan detal olish
mumkin;
-ishchini, murakkab va qimmat
baho moslama ishlatish
(konduktor-moslamalarga о’xshash) aylanuvchi va bо’luvchi
moslamalar va boshqalardan ozod qilinadi;
Teshik markazlari va ishlanuvchi yuzalarning о’zaro
joylashuvi bichish asosida aniqlanadi.
Shuning bilan bir qatorda bu usul quyidagi jiddiy
kamchiliklarga еga:
-ishlov berishda erishilgan aniqlik, kesib tushiriluvchi
qirindining minimal qalinligiga bog’liqdir;
-etkazib charxlangan keskich bilan tokarlik ishlovi berishda
qirindi qalinligi 0,005 mm dan kam emas,
oddiy charxlangan
keskich bilan ishlov berilganda bu miqdor 0,02 mm ni tashkil
еtadi (keskich bir-oz о’tmaslashganda еsa bu miqdor hatto 0,05
mm gacha etadi);
-aniqki, bu usul bilan ishlanganda, ishchi tanavor
о’lchamiga qirindi qalinligidan kamroq miqdorda о’zgartish
kirita olmaydi, shuningdenk bu qalinlikdan kichikroq bо’lgan
о’lcham xatoligi olish kafolatini bera olmaydi;
-ishchining aybi bilan ishga yaroqsiz detal paydo bо’lishi,
ishlov berishda еrishiluvchi aniqlik ma’lum darajada ishchining
diqqat-е’tiboriga ham bog’liq bо’ladi;
-mehnat unumdorligining past bо’lishi, ya’ni
bu usul
qо’llanganda kо’p vaqt sarflanadi;
-bu usulda ishlanganda detallarning tannarxi yuqori
еkanligi; bu еsa о’z navbatida yuqori malakali ishchilar ishlab,
yuqori ish haqqi tо’lanishini talab qiluvchi omillarga bog’liqligi
natijasidir.
Yuqorida kо’rsatilgan kamchiliklarga kо’ra bu usul,
kо’proq buyumlarni yakka va mayda seriyalab ishlab
chiqarishlarda keng qо’llaniladi,
shuningdek, tajribali ishlab
chiqarishda hamda ta’mirlash va asbobsozlik sexlarida ham
qо’llaniladi.
Asosan bu usul og’ir mashinasozlikda kengroq qо’llaniladi.
