Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

5-mavzu. Gidroliz va bufer eritmalardagi muvozanat va uning tahlildagi ahamiyati.
Reja:
1. Gidrolitik muvozanat. Gidroliz doimiysi va darajasi.
2. Gidrolizga ta’sir etuvchi omillar.
3. Bufer tizimlar va ulardagi protolitik muvozanat.
4. Amfoterlik va uni taxlilda qo‘llanishi.


Tayanch iboralar: gidrolitik muvozanat, gidroliz doimiysi, gidroliz darajasi,bufer tizim, bufer sig‘im, amfolit, kislotali bufer, asosli bufer, izoelektrik nuqta.


1. Gidrolitik muvozanat. Gidroliz doimiysi va darajasi
Gidrolizning lug‘aviy ma’nosi – suv ta’sirida parchalanish (dissotsiatsiya deb tushunilmasin) demakdir (1-rasm). Anorganik kimyo kursidan sizlarga ma’lumki kuchsiz kislota yoki asos ionlaridan tarkib topgan tuzlar suvli eritmalarda gidrolizlanib, tegishli, kuchsiz kislota yoki asoslar xosil qiladi.

5.1-rasm

Gidroliz reaksiyasida qaror topadigan muvozanat – gidrolitik muvozanat deyiladi. Gidroliz reaksiyasining miqdoriy tavsifi sifatida gidroliz doimiysi va gidroliz darajasi tushunchalari qiritilgan.
Gidroliz reaksiyasiga massalar ta’siriy qonuni(M.T.K.)ni qo‘llab chiqarilgan gidrolitik muvozanat doimiysi – gidroliz doimiysi deyiladi.
Tuz eritmasida gidrolizlangan ionlar sonini (n_h) ionlarning umumiy soni (n)ga nisbati gidroliz darajasi (h) deyiladi.
h = n_h / n yoki soddaroq xolda h = C_g / C_t
C_g – gidrolizlangan, C_t – tuzni umumiy konsentratsiyasi
Gidroliz darajasi foizlarda yoki birning ulushlarida ifodalanadi. Uning qiymati eritma konsentratsiyasini kamayishi, xaroratni ortishi bilan ortadi.
Odatda, dissotsiatsiyalanish jarayonida xosil bo‘layotgan ionlarning juda oz qismigina gidrolizlanadi. SHuning uchun gidroliz darajasi doimo h << 1 kichik bo‘ladi.
Gidroliz ba’zi kationlarni (Bi⁺³, Sb⁺³) ochishda foydalanilsa-da aksariyat xollarda, analitik samaraning kuzatilishiga salbiy ta’sir etadi. Masalan Fe⁺³ + NCS^- → [FeNCS]²⁺ -da qizilrang Fe⁺³ + 3HOH → Fe(OH)₃↓+ +3H⁺ gidroliz natijasida sezilmasligi mumkin. Analitik reaksiya – samarali bo‘lishi uchun gidroliz jarayonini boshqara bilish zarur.