Amaliy psixologiya b 60310903

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI
O’ZMU ILTIMOIY FANLAR FAKULTETI PSIXOLOGIYA. UMUMIY PSIXOLOGIYA KAFEDRASI

FAN NOMI: UMUMIY PSIXOLOGIYA. SHAXS

AMALIY PSIXOLOGIYA_B_60310903

Tekshirdi: Katta o’qituvchi. A.I.Rasulov
Bajardi: Safarmaxmudov Fazliddin


Toshkent_2022
Reja:
1.KIRISH.
2.ASOSIY QISM.

a)Shaxsni tadqiq etish metodlari.

b)Shaxsni o’rganishda tizimlilik prinsipi darajalari, mexanizmlari (S.L.Rubinshteyn, B.G.Ananev, V.S.Merlin).
c)Shaxs muommosi va fanning metodologik darajalari.
3.XULOSA.
4.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

SHaxsni aniqlovchi xislatlar shifokor-psixiatrlar tomonidan shunday atamalar bilan belgilangan ediki, ular yordamida ham normal, ham patologik, ham aksentuatsiyalangan shaxsga ta’rif berish mumkin edi. SHunga qaramasdan, ushbu yondashuvpsixologiya nuqtai nazaridan mukammal deb hisoblanmaydi. XX asrning dastlabki o‘n yilliklariga kelibgina, shaxs, ungacha inson holatlari va bilish jarayonlarini tadqiq etish bilan shug‘ullanayotgan psixologlar tomonidan o‘rganila boshladi. XX asrda psixologiyada tajriba tadqiqotlari jadal olib borilgani uchun, ularga farazlarni aniq tekshirish va asoslangan faktlarga ega bo‘lish maqsadida ma’lumotlarni matematik-statistika usulida hisoblash qo‘llanildi. SHu asosda, psixologlar uchun uzoq yillar davomida mutanosib shaxsni tadqiq etishning ishonchli va valid test metodlarini ishlab chiqish birinchi navbatdagi funksiya bo‘lib qoldi. Mavjud bo‘lgan shaxs nazariyalarining barchasini xulq-atvorni tushuntirib berish usuli bo‘yicha psixodinamik, ijtimoiy-dinamik va interaksion nazariyalarga bo‘lish mumkin. Psixodinamik nazariyalarga shaxsning ruhiy yoki ichki xususiyatlaridan kelib chiqib, uni ta’riflovchi va xulq-atvorini tushuntirib beruvchi nazariyalar kiradi. Ijtimoiy-dinamik nazariyalarga ko‘raxulq-atvor determinatsiyasida asosiy o‘rinni tashqi vaziyatlar egallaydi. Interaksion nazariyalar insonning dolzarb faoliyatini boshqarishdagi ichki va tashqi omillarning o‘zaro ta’siri tamoyiliga asoslangan.

SHaxs tushunchasi rus tilida «yuz», «soxta qiyofa» so‘zlaridan kelib chiqadi. Qadimgi rus tilida «soxta qiyofa» so‘zi «rol», ya’ni, odam boshqalar bilan muloqotda bo‘lganida kiyib oladigan biror-bir ijtimoiy niqob ma’nosini anglatuvchi «rol»ni bildirar edi. Lotincha “persone” so‘zi ham shu ma’noni anglatadi. Per sonare – niqob ortidan so‘zlashish. Qadimgi yunon, keyinchalik esa qadimgi rim teatrlarida akter sahnaga u yoki bu – yovuz, laganbardor, payg‘ambar, qahramon xarakterlari chizilgan niqobda chiqqanlar. Niqobning bo‘yoqlari ijtimoiy funksiyani bajaruvchi, u yoki bu rolni ijro etayotgan insonning axloqiy belgilariga ishorat edi.
Ruhshunoslar individning jamiyat hayotidagi faol ishtirokini shaxsning asosiy belgilari, deb hisoblaydilar. B.G. Ananev «shaxs»ga «jamiyatning insonga uning ma’lum tarixiy rivojlanishi davrida ko‘rsatadigan ko‘plab iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ahloqiy va boshqa ta’sirlari ob’ekti» sifatida ta’rif beradi.
S.L.Rubinshteyn ta’rificha, shaxs bu tashqi ta’sirlar yo’nalishini o’zgartiruvchi ichki shartsharoitlar majmuasidir. S.L.Rubinshteyn bo’yicha shaxs quyidagi tuzilishga ega:
1. Yo’nalganlik - extiyojlar, qiziqishlar, ideallar, e’tiqodlar, faoliyat va xulqning ustuvor motivlari hamda dunyoqarashlarda ifodalanadi.

2. 
   Bilimlar, ko’nikmalar, malakalar, hayot va faoliyat jarayonida egallanadi.
   
3. 
   Individual tipologik xususiyatlar temperament, xarakter, qobiliyatlarda aks etadi.
   

Psixologiya fanida shaxsga strukturaviy yondashish bo’yicha eng salmoqli ilmiy izlanishlar amalga oshirilganligi qonuniy holat bo’lib, xilma-xil shaxs strukturasining modeli yaratilganligi fikrimizning yorqin dalilidir. Bu borada B.G.Ananyevning fikricha, psixologik hodisalarni aql (intellekt), hissiyot (emotsiya) va irodaga ajratilishi inson psixologiyasida strukturaviy yondashish tajribasining dastlabki ko’rinishi bo’lib, uning xaqchilligi ko’pgina psixologlar tomonidan tan olindi. B.G.Ananyev strukturaviy yondashishning boshqa variantlari tariqasida turlicha psixik hodisalar bilan qaramaqarshi aloqalarning e’tirof etilishi-psixik aktlarning psixik funksiyalar, ongning ongsizlik, tendensiyalarning potensiyalar bilan uyg’unligini ta’kidlaydi
Integral shaxsiyat nazariyasi. V.S. Merlenning integral individuallik nazariyasi. Merlin aslida innovatsion bo'lib, bugungi kungacha shundayligicha qolmoqda. Bertalanffi tizimlari va kibernetik yaxlitlik faoliyati printsipiga asoslangan shaxsiyatning bir necha tizimli nazariyalaridan biri, Ashbi bo'yicha o'z-o'zini tashkil etish nazariyasi.Nazariya materiyaning rivojlanish parametriga ko'ra shaxs tizimlarini bo'linishga asoslangan. (dialektik materializmga ko'ra) - psixodinamik, neyrodinamik, shaxsiyat, ijtimoiy komponent. Pastki va yuqori yotgan darajalar o'rtasida ko'p-ko'p qiymatli munosabatlar mavjud va daraja ichida bir-bir-ko'p qiymatli munosabatlar mavjud. Shunday qilib, har bir shaxsning o‘ziga xosligi, uning o‘ziga xosligi o‘z aksini topadi.Merlinning muhim hissasi temperamentni faqat nerv sistemasi xususiyatlarining o‘zaro ta’sirining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, shaxsdan farq qiluvchi hodisa sifatida belgilashi bo‘ldi.
Freydning izdoshlari sifatida faoliyat olib borgan olimlardan biri K.YUng. YUngning shaxs muammosiga doir yondashuvi Analitik psixologiya deb nomlanib, u o‘ziga xos yondashuvni ifoda etadi. K.YUng ilmiy g‘oyasining muhim jihati shaxs tipologiyasiga doir yondashuvdan iborat. U shaxsni ikki tipga ajratdi: ekstraversiya va introversiya.
Ekstraversiya– «ichkaridan tashqariga yo‘naltirilgan» degan ma’noni anglatib, bu tipga moyil shaxslar ko‘proq odamlar ichida bo‘lishni yoqtirishadi,o‘z kechinmalarini ko‘proq atrofdagilar bilan baham ko‘radi. Muloqotga kirishuvchan, tanishlari doirasi keng. Ba’zi hollarda jiddiylik etishmaydi. Odamlarni tez ishonchini qozona oladi va shuningdek, tez xafa qilishga ham moyil.
Introversiya–«tashqaridan ichkariga yo‘naltirilgan» degan ma’noni anglatib, bu tipga xos shaxslar og‘ir, vazmin, ko‘ngli nozik, beparvo, do‘stlik qoidalari qat’iy amal qiladigan. Muloqot doiralar cheklangan, tortinchoq, ko‘proq o‘zlarining ichki dunyolari bilan band va yolg‘izlikni yoqtiradigan.
O‘z navbatida shaxs tiplarini psixikaning funksiyalari bilan uyg‘unlashadi. K.YUng to‘rta asosiy psixik funksiyaga e’tibor qaratdi:
fikrlovchi-ratsional; hissiyot-ratsional; sezgi –irratsional; intuitsiya-irratsional.
Fikrlovchi tip-biror narsaning qadr-qimmatini aniq faktlar va mantiqiy mulohazaga tayanib baholaydi.
Rossiya psixologiyasida shaxs sohasida ma’lum bo‘lgan tadqiqotlar L.S.Vigotskiy maktabi vakillarining nazariy ishlari bilan bog‘liq. SHaxs muammosini hal etishga A.N.Leontev va L.I.Bojovich katta hissa qo‘shganlar.
L.S.Vigotkiy, L.I.Bojovich tomonidan kiritilgan etakchi faoliyat va taraqqiyotning ijtimoiy vaziyati tushunchalariga tayanib ish ko‘rish bola hayotining turli davrlarida faoliyatning o‘zaro ta’siri va shaxslararo muloqotning murakkab dinamikasida ichki nuqtai nazar deb ataladigan dunyoga ma’lum nigoh bilan qarash shakllanishini ko‘rsatdi. Bu nuqtai nazar shaxsning muhim xususiyatlaridan biri, faoliyat etakchi motivlari yig‘indisi sifatida tushuniladigan taraqqiyotning sharti bo‘lib hisoblanadi.
A.N.Leontev o‘zining markaziy o‘rinni faoliyat tushunchasi egallagan shaxs tuzilishi va taraqqiyoti konsepsiyasini taklif etdi. L.I.Bojovichning konsepsiyasiga o‘xshash, bu konsepsiyada hamshaxsning asosiy ichki xususiyati shaxsning motivatsiya sohasi bo‘lib hisoblanadi. Uning nazariyasidagi muhim tushuncha inson faoliyati maqsadlarining uning motivlariga, ya’niayni damda bevosita qo‘zg‘atuvchiga yo‘nalganlikka bo‘lgan munosabatini ifodalovchi shaxsiy

mohiyatdir. SHaxsga tegishli bo‘lgan faoliyat turlari qanchalik keng, turli-tuman bo‘lsa, ular shunchalik taraqqiy etgan va tartibli, shaxsning o‘zi esa shunchalik ma’nan boy bo‘ladi.

Xorijiy psixologiyadagi shaxs muammosiga doir ilmiy manbalarni tahliliy jihatlarida quyidagi ilmiy g‘oyalar mazmuniga e’tibor qaratiladi:

• 
  Z.Freydning psixoanalitik nazariyasi bo‘lib, uning metodologik asosida bolalik va ongsiz shahvoniylik motivlari shaxsga ta’sir ko‘rsatishi tahlili taqdim etilgan.
  
• 
  Gumanistik psixologiya yondashuvida esa shaxsning o‘sishi va o‘zining Menini shakllantirishida ichki imkoniyatlarning o‘rni yuqori ekanligi ilgari suriladi.
  

Bunday klassik yondashuvlar inson tabiatini yoritishning keng istiqbolini taqdim etadiki, ular yaqqol shaxslilik aspektdan ilmiy izlanishlar olib borishga xizmat qilmoqda. SHaxs muammosini o‘rganayotgan doir zamonaviy tadqiqotlar muammoni shaxslilik, biologik jihatdan o‘rganayapdilar. Ularning asosiy mezonlari inson bilan atrof muhit o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlashuviga ham tayanadi. SHuningdek, ular qadr-qimmat, og‘ishlar, madaniy muhit ta’siri va boshqa jihatlar, xususan, ongsizlikni ham o‘rganmoqdalar
Jahon psixologiyasi fanida xulq-atvor,muomala va faoliyat muvaffaqiyatini 
ta'minlovchi omillarning eng muhimi tariqasida insonning emotsional hayoti 
yotishi aksariyat nazariyotchi psixologlar tomonidan ta'kidlab o’tiladi. Bu 
talqinning haqqoniyligiga hech qanday e'tirozlar bo’lishi mumkin emas. Chunki, mazkur omil eksperimental psixologiyaning mustaqil soha sifatida vujudga 
kelishidan e'tiboran ustuvor, dalil taqozo qilmaydigan atribut singari tadqiqot 
predmeti mohiyatiga singib ketgan. Shuni alohida ta'kidlab o’tish lozimki, in-son muomalasining, xulqatvorining kechishi, faoliyatining muvaffaqiyatli, ser-mahsul yakunlanishi ko’p jishatdan shaxsning emosional holatlariga "emosi-onal ton, kayfiyat,stress,affekt va hokazo", izoshlanishi murakkab bo’lgan ru-hiy kechinmalarga,yuksak histuyg’ularga bog’liq. O’yin, mehnat, o’qish, muomala va boshqa faoliyat turlarining muvaffaqiyatli kechishi, shaxslararo munosabatlara xulqatvorning namoyon bo’lishi ijobiy psixologik holat sifatida basholansa, 
emosiya va shissiyotning barqaror, maqsadga yo’nalgan tarzda hukm surishi 
ehtimoli e'tirof etiladi.

Xulosa.

• 
  Jamiyat taraqqiyoti shaxs rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Demak, shaxs bilan jamiyat o’rtasida ham uzviy aloqa mavjud.
  
• 
  O’smir bilan munosabatda sabr-toqat, vazminlik zarur. Unga mustaqillik berish, buyruq emas, aksincha, maslahat berish bu yoshdagi o’quvchilarni to'g'ri tarbiyalashning garovidir.
  

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Ananiev B.G. Psixologiyani marksistik-lenincha qayta qurishning ba'zi masalalari to'g'risida // Psixologiya, jild. IV. 1931 yil 3-4-son. S.325-344.
3. Bodalev A.A. B.G.ning asosiy hissasi. Ananyev psixologiya fanida // Ananiev B.G. Psixologiya va inson fanining muammolari. M .: "Amaliy psixologiya instituti" nashriyoti; Voronej: NPO "MODEK", 1996. P.5-17.
4. Bodalev A.A., Lomov B.F., Frishman E.Z. B.G. Ananiev - eng ko'zga ko'ringan sovet psixologi // Ananiev B.G. Tanlangan psixologik asarlar: 2 jildda M .: Pedagogika, 1980. V.1. S.5-12.
Internet resurslari­:
5.http://textshare.tsx.org
6.http://www.mgimo.ru/fileserver/
7.http://www.ssu.runnet.ru/...