Amaliy mashg’ulot 8 Mavzu: Gorizontal va vertikal o’lchamlar uchun dopusklarni aniqlash

Amaliy mashg’ulot - 8
Mavzu: Gorizontal va vertikal o’lchamlar uchun dopusklarni aniqlash.
Homashyoni keskich bilan kesib ishlashda olingan o’lcham uning haqiqiy o’lchami bo’lib, u nominal o’lchamdan farq qiladi.
Detalning ruxsat etilgan eng kata o’lchamidan ruxsat etilgan eng kichik o’lchami ayirmasi dopusk deyiladi.





d_kat – d_kich;

Rasmda teshik hamda val dopusklari ko’rsatilgan. Dopusk detalni nominal o’lchamdan dopusk maydonida yo’l qo’yiladigan chetga chiqishlar chegarasida tayorlashga ruxsat etiladi. Masalan: nominal diametric 60 mm bo’lgan valni tayorlash kerak. Bunda valning yo’l qo’yiladigan eng katta diametri d_kat =60,05mm, yo’l qo’yiladigan eng kichik diametri d_kich = 59,90mm bo’lsin. Dopusk d_kat – d_kich = 60,05 -59,90 = 0,15 mm bo’ladi. Demak, valning haqiqiy diametric dopusk maydonida 60,05 bilan 59,90 mm orasida bo’lishi kerak. Dopusk qiymati biriktiriladigan detallarning nominal o’lchamlariga , biriktirish xarakteriga , aniqligiga qarab so’rovnomalardan olinadi.

Dopusk qancha kichik bo’lsa, detalning aniqligi ortadi. GOST 25346-82 ga ko’ra 1 mm dan 10 000 mm gacha bo’lgan nominal o’lchamlar uchun 19 ta aniqlik kvaliteti (iTO1, iTO, iT1,…iT17) belgilangan.
Kvalitet nomeri ortgan sayin dopusk qiymati kattalashadi. Detal aniqligi - ( d_kat – d_kich) : 2 bo’ladi.
Agar aniqlik dopusk ( ) qiymatidan kichik yoki unga teng ( ) bo’lsa, detal yaroqli bo’ladi, aytaylik podshipnik teshigining nominal o’lchami 60 0,030 bo’lsa, unda val diametrini 60j7 deb yozish mumkin.





O’tkazishlar: a – teshik sistemasida: b – val sistemasida: I – qo’zg’almas o’tkazish; II – oraliq o’tkazish; III – qo’zg’aluvchan o’tkazish.
O’tkazishlar. Mashina qismlarini yig’ishda o’tkazishlar ularning ish xarakteriga ko’ra belgilanadi. Ma’lumki, dvigatelning silindr-porshen guruhida silindrning teshigi qamrovchi yuza bo’lsa, porshenning tashqi yuzasi qamraluvchi yuza hisoblanadi va ular orasidagi farq zazor deyiladi. Zazorli o’tkazilgan detallar bir-biriga nisbatan erkin harakatlanadi. Agar qamraluvchi detallarning o’lchami qamrovchi detallar teshiklari o’lchamidan kattaroq bo’lsa , bunday detallar taranglik bilan o’tkaziladi, bunda ular birgalikda harakatlanadi.
Detallarni yig’ishda qamrovchi detallar teshigi asos bo’lib, o’tkazish qamraluvchi detal dopuski hisobiga bajarilsa, teshik sistema bo’yicha yig’ilgan bo’ladi. Agar detallarni yig’ishda qamraluvchi detal o’lchami asos bo’lib, val sistemasi bo’yicha yig’ilgan bo’ladi.