Amaliy ish 1

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Fan nomi : Bilimlarga asoslangan tizimlar

Amaliy ish - 1

Guruh : KBS001_L1
Bajardi : Yursunov Dilyorbek
Tekshirdi: Nazarov Azizbek

Toshkent -2021

1 - topshiriq

1. 
   Bilimlarga asoslangan tizimlar nazariyasi
   

2. Har bir talaba o’zining BMI temasidagi tizimni strukturasini bilimlardan foydalanib shakllantirish

Bilimlarga asoslangan tizimlar nazariyasi
Bilimlarga asoslangan tizimlar shunday intellektual kompyuter dasturlar bo‘lib, ular bilimlardan va xulosa prose-duralaridan foydalangan holda yechilishda shu soha ekspertini jalb qilishni zarur qilib qo‘yadigan masalalarni yechadi. Axborot tizimlari sohasida terminologiya hali to‘la turg‘unlashmaganligi sababli, “Ekspert tizimlar” va “Bilimlarga asoslangan tizimlar” tushunchalari ekvivalent deb hisoblanadi. Bilimlarga asoslangan tizimlarda konkret predmet sohasidagi muammoni yechish qoidalari (evristikalar) bilimlar bazasida (jamlanmasi) saqlanadi. Tizim oldiga muammo faktlar mujmal ko‘rinishida qo‘yiladi va tizim shu faktlar asosida bilimlar bazasidan xulosa chiqarishga xarakat qiladi. Evristikalar – xulosa qoidalari bo‘lib, ular ma’lum faktlar asosida yechimni topishga xizmat qiladi.




Masalan, tibbiy tashhis qo‘yish vaqtida bemor haqida quyidagi faktlar ma’lum: yuqori xarorat, ko‘z yoshlanishi, bosh og‘rig‘i. Bu faktlar bo‘yicha vrach bemorni gripp kasali deb tashhis qo‘yadi. Bilimlarga asoslangan tizimning funksional tizimi. Xuddi shu tashhisni bilimlarga asoslangan kompyuter tizimi qilishi mumkin, agarda undagi bilimlar bazasida kerakli qoida va evristikalar mavjud bo‘lsa. Aytish mumkinki BATlarning sifati BBning o‘lchami va sifati bilan aniqlanadi.
Tizim quyidagi takrorlanuvchi tartibda ishlaydi: tahlil natijalari yoki berilganlarni tanlash (so‘rash), kuzatishlar, natijalar interpretasiyasi, yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirish, qoidalar yordamida vaqtincha gipotezalarni keltirib chiqarish va yana berilganlar va tahlil natijalarni tanlash. Jarayon oxirgi xulosa uchun yetarli ma’lumotlar olish uchun yetarli bo‘lganda to‘xtaydi.



Hozirgi vaqtda soha bir tomondan, mutaxas-sislar tomonidan berilgan katta hajmdagi bilimlardan foydalana oladigan, ikkinchi tomondan, muloqotga kirishadigan va o‘z xulosa-larini tushuntira oladigan axborot tizimlarini talab qiladi. Bu katta hajmli va yaxshi tuzilgan bilimlar bazasi, bilimlarning turli darajalari o‘rtasida-gi qat’iy farq, qoidalar uchun ko‘plab qulay tasvirlarning mavjudligi, predikatlar yoki prototiplar sxemalari hamda turli manbalar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun aniq belgilan-gan jarayonlarning mavjudligini nazarda tutadi.
Kompyuter tizimlarida bilimlarni ifodalash va qayta ishlash 1977 yilda E.Feygenbaum tomonidan kiritilgan bilimlar injeneringi sohasidagi tadqiqotchilar tomonidan amalga oshiriladi. Har qanday masalani shakllantirish va hal qilish muayyan predmet sohasi bilan bog‘liq. Shunday qilib, metall kesish dastgohlarida qismlarga ishlov berishni rejalashtirish masalasini hal qilishda biz predmet sohasiga aniq mashinalar, detallar, vaqt intervali kabi ob’yektlarni va “stanok “, “detal”, “stakok tipi” va boshqalar kabi umumiy tushunchalarni jalb qilamiz.
Predmet sohalarini tavsiflash uchun mo‘ljallangan tillar, bilimlarni ifodalovchi tillar deb ataladi. Bilimlarni ifodalashning universal tili tabiiy tildir. Ammo mashina bilimlarini ifodalash tizimlarida tabiiy tildan foydalanish bir qancha to‘siqlarga duch keladi, ularning asosiysi tabiiy tilning formal semantikasining yo‘qligidir. Bundan tashqari, “bilim” va “ma’lumotlar” nima ekanligini aniqlash kerak. Ma’lumotlar – predmet sohasi ob’yektlari, jarayonlari va hodisalarini, shuningdek ularning xususiyatlarini tavsiflovchi haqiqiy xarakterdagi axborotlardir.
Kompyuterda qayta ishlash jarayonida ma’lumotlar quyidagi transformasiya bosqichlaridan o‘tadi: ma’lumotlar mavjudligining dastlabki shakli (kuzatishlar va o‘lchovlar natijalari, jadvallar, ma’lumotnomalar, diagrammalar, grafiklar va boshqalar); EXMda dastlabki ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash uchun mo‘ljallangan ma’lumotlar tavsifini maxsus tillarda ifodalash; kompyuterning saqlash vositalaridagi ma’lumotlar bazalari.