Alisher Navoiyning hayoti va ijodi

Alisher Navoiyning
hayoti va ijodi
O’zbek xalqining buyuk shoiri Alisher Navoiy 1441 yil 9 fevralda Hirot shahrida tug’ildi. U yoshligida juda ziyrak va zehni otkir bir bola edi. Alisherning otasi Giyosiddin ilm, san’atning qadrini biladigan kishi edi. Shuning uchun oglinig yaxshi tarbiya olishiga, ma’lumotli bolishiga katta ahamiyat berdi.
Alisher Navoiy inson tafakkuri, aqli, bilimni va ilmiy bilimlarini yuksak qadrlagan. U bilim va donishmandlik insonnign bezagidir deb yozadi.
Alisher Navoiy bola tarbiyasiga va uni shahs sifatida shaklantirishga katta ahamiyat berib, bolani hayot “Chirogi deb ta’riflaydi”. Bola oilaga baxt va saodat keltiruvchi ziyodir. U turk va fors tillarida ijod qilgan. Navoiy ottizga yaqin she’rlar toplami, yirik-yirik dostonlar va risolalarning muallifidir.
Uning besh dostondan iborat “Hamsa”si butun dunyoga mashxsurdir: “Hayrat ul abror” (1483), “Farhod va Shirin” (1484), “Layli va Majnun” (1484), “Sab’au sayyor” (1484), “Saddi Iskandariy” (1485).
Uning qalamiga doir “Xazoin ul-maoniy” (1491 – 1498), “Badoiy ul-bidol” (1500), “Muhokamat ul-lugatain” (1949) kati asarlari mavjud.
Alisher Navoiy barcha asarlarida feodallar yuritaetgan kuch va hukmronlikni tanqid qiladi.
Uning fakricha mamlakatda ma’rifatchilik insonparvalik va adolatchilik hulm surishi zarur.
Uning she’riy toplamlari va boshqa asarlarida ta’lim-tarbiya masalariga, er kurrasida yahaetgan barcha insonlar millatigan qa’i nazar tengdir. U insonlar hayot mazmunini faqat mehant tashkil etadi, deydi. Buyuk shoir va olim 1501 yil 13 yanvarda Hirot shahrida vafot etdi.
Alisher Navoiy
hikmatlari
1. Agar qilmadi el himoyat senga,
O’zingin kerakdir shikoyat senga.

2. Aytur so’zni ayt
Aytas so’zdin qayt

3. Befoyda so’zni ko’p aytma,
Foydali so’zni ko’p eshiturdin qaytma

4. Bilmaganing so’rab o’rgangan olim
O’rlanib so’ramagan o’ziga zolim

5. Boshni fido qilgil ato boshiga,
Jismni qil sadqa ano qoshiga.
Tun-kiningga aylagali nur fosh,
Birsin oy ayla, birisin quyosh.
6. Bu gulshan ichra yo’qdir baqo guliga sabot.
Ajab saodat erur qolsa yaxshilik bila ot.

7. Vafosizda hayo yo’q, hayosizda vafo yo’q.

8. Kishi xanzal eksa, achig bar topar,
Va gar nay shakar eksa, shakar topar.

9. Mehnat arodur kushod topmoq bilgil,
Ranj ichradurun murod topmoq bilgil.

10. Odami ersang, demagil odami,
Oniki, yoq xalq g’amidin g’ami.

11. Tilga ixtiyorsiz,
Elga e’tiborsiz.
RUBOIYLAR
G’urbatda g’arib shodmon bo’lmas emish,
El anga shaiqu mexribon bo’lmas emish.
Oltun qafas ichra gar qizil gul butsa,
Bulbulga tikondek oshyon bo’lmas emish.
“G’aroyib us-sig’ar”, 55-ruboiy.
Zoxid, senga – xur, manga – jonona kerak,
Jannat – sanga bo’lsun, manga – mayhona kerak.
Mayhona aro soqiyu paymona kerak,
Paymona necha bo’lsa to’la, yona kerak.
“G’aroyib us-sig’ar”, 79-ruboiy.
Jondin seni ko’p sevarmen, ey umri aziz,
Sondin seni ko’p sevarmen, ey umri aziz.
Xar neniki sevmak ondun ortuq bo’lmas,
Ondin seni ko’p sevatmen, ey umri aziz.
“G’aroyib us-sig’ar”, 47-ruboiy.
Kim ko’rdi jaxonda oyo hushluq,
To bir kishi aylagay tamanno hushluq.
Yuz yilda agar bir o’lsa paydo hushluq,
Omandadurur yonida yuz nohushluq.
“G’aroyib us-sig’ar”, 75-ruboiy.
Navoiy
Shoir
Mutafakkir
Yozuvchi
Faylasuf
Sa’natkor
Komil
inson
Davlat
arbobi
Adabiyotshunos