Akt va ehm ma’ruzachi: R. Ro`ziqulov

AKT va EHM

Ma’ruzachi: R.Ro`ziqulov

Axborot texnologiyasi deganda, hajmi oshib borayotga=n axborot oqimini

yig’ish, saqlab turish, ishlov berish va uzatishni EHMlar yordamida amalga

oshiradigan usullarni majmuasi tushuniladi. Ushbu usullarni turli ko’rinishda

ishlatilishi insonga zarur axborotlarni olish uchun EHM bilan muloqotda bo’lishni

taqozo etadi.

EHM deganda axborotlar va hisoblashlarni algoritm asosida ishlov berishni

tezlashtiradigan yoki avtomatik tarzda amalga oshiradig an qurilmani tushunamiz.

Shunday silib «Hisoblash mashinasi» tushunchasi «axborot» va «algoritm»

tushunchalari bilan chambarchas bog’liq. Odatda «axborot» so’zi ma'lumotning

mazmuni va ahamiyati bilan birlashtirib yuboriladi. Masalan: kelish kuni haqidagi xat,

gar bu kun haqida allasachon bilsak hech qanday axborot bermaydi.

Olimlar aytishiga qaraganda, bizni o’rab turgan olamni bilish haqidagi bilimlar

hajmi 10 yilda 2 marta, sayta ishlanishi zarur axborot hajmi 1 yilda kvadrati marta

oshmosda. Ma'lumki, mamlakatimizda 1 yilda 60 mlrd xat - hujjat yaratiladi. Har bir

xatni sayd silish uchun 5 dasisa sarflansa har kuni, 8 soatdan ishlab 1 yil davomida 1,7

mln. odam shuђullanishi kerak. Har bir xatni tayyorlashga o’rtacha bir soat sarflansa,

yil davomida (dam olishsiz) 21 mln. odam shuђulanishi kerak.

Lekin mehnat unumdorligini shu darajada oshirishi nafasat hisoblash ishlarini

avtomatlashtirish, balki axborotni yiђish, saslab turish va uzatish ishlarini ham

avtomatlashtirish kerak.

Axborotni abstrakt tushunchalar satoriga, masalan, matematik formulalar

satoriga quyish mumkin, lekin u har doim moddiy quvvat shaklida fizik asosiga ega

bo’lgan holda namoyon bo’ladi va shuning uchun ham uni o’lchash mumkin.

Kundalik hayotimizda uzlukli axborotni bir so’zlar orqali o’zlashtirib kelamiz.

So’zlar esa o’z navbatida harflar va maxsus belgilardan tashkil topadi. Bu turdagi

axborotlar matnli axborot deb ataladi. Sayta ishlayotgan axborot turiga sarab, hisoblash

texnikasi vositalari uch turga bo’linadi:

1) Uzluksiz (analog) elektron hisoblash mashinalari (AEHM), bu xildagi

mashinalarda vaqt birligi ichida uzluksiz ustida hisoblash ishlari bajariladi.

2) Rakamli (diskret) elektron hisoblash mashinalari (REHM), bo’larda vaqt birligi

ichida rasamlardan tashkil topgan diskret (uzlukli) siymatlar ustida amallar bajariladi.

3) Aralash (gibrid) elektron hisoblash mashinalari (GEHM) bu xildagi mashinalar

AEHM larni axborotlarni uzluksiz kiritib-chisarish, REHMlarni esa axborotlarni katta

tezlikda ishlov berish kabi xususiyatlarni o’zida mujassamlashtirgan.

Axborot noaniqligini teng ikki martaga kamaytiradigan ma'lumot, axborot o’lchov

birligi bit deb ataladi.

Uzatish tezligi 1 sekundiga uzatiladigan bitlar soni bilan o’lchanadi (masalan

19200 bitG`sek). Bir sekundda bajara oladigan amallar soni EHMning hisoblash tezligi

deb ataladi (masalan 500000 amalG`sek). Ikqilik ma'lumotlardagi axborot misdorini

o’lchash uchun bit va baytlardan tashsari, quyidagi kattaroq birliklardan ham

foydalaniladi.

Informatsiyaning eng kichik birligi - bu bit(b). 8 bit 1 Bayt hisoblanadi va bitta

simvol yoki harf bilan ustma-ust tushishi mumkin.

1 Kilobayt(KB)= 1024 B

1 Megabayt(MB)=1024 KB

1 Gigabayt(GB)=1024 MB

1 Terabayt(GB)=1024 TB

Operativ xotiraning o’rtacha hajmi 4-2048 MB

Qattiq disk uchun 0,6-1000 GB

Egiluvchan magnitli disk uchun 1,4-4 MB

Kompakt disk (yoki DVD disk) uchun 0,6-18 GB

Strimmer uchun 0,6-400 GB

Magnitooptik disk uchun 1-1000 GB

O’xshatish uchun, agar 1 bit=1,25 mm desak, bayt=sm, kbayt=1000 sm,

mbayt=10 km, gbayt=10.000 km ga teng bo’ladi