Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen
QOLLANBA

Quwat Jarekeev

Tildiń jámiyetlik xızmeti
Tildiń jámiyetlik xızmeti kútá ullı. Ol adamlar arasındaǵı qarım-qatnas quralı xızmetin atqaradı. Til hóm jámiyet bir-biri menen tıǵız baylanıslı boladı. Sebebi tilsiz jámiyet, jámiyetsiz til de bolmaydı. Tilsiz jámiyetlik óndiristi shólkemlestiriw hám rawajlandırıw múmkin emes. Sonlıqtan til jámiyetlik qubılıs bolıp esaplanadı.
Til qatnas quralı xızmetin atqarıw menen birge oylaw, sana menen de tıǵız baylanıslı boladı. Sebebi til – oylawdıń sırtqı kórinis, oydı sırtqa shıǵarıwshı qural retinde xızmet atqaradı. Bul jaǵı da tildiń qatnas qurallıq xızmetin atqradı. Demek, birinshiden til birinshiden, jámiyettegi adamlar arasındaǵı qarım-qatnas jasaw bir-biri menen túsiniw hám óz ara pikir almasıwshı qural bolıp tabılsa, ekinshiden, adam sanasındaǵı oydı, pikirdi ámeliy jaqtan júzege shıǵarıwshı qural bolıp esaplanadı. Bul jaǵınan til eki túrlik xızmetti – kommunakativlik hám ekspressivlik xızmetlerdi atqaradı.
Tildiń adamlar arasındaǵı qarım-qatnastı iske asırıwı onıń kommunakativlik xızmeti dep ataladı. Al adamlar ózleriniń oyın, pikirin sózlerdiń, sóz dizbekeleriniń hám gáplerdiń járdemi arqalı tıńlawshıǵa dál túsinikli etip jetkeredi. Bul tildiń ekpressivlik xızmeti bolıp tabıladı. Til arqalı qarım-qatnas jasaw tek ápiwayı jay sózlerdiń yamasa gáplerdiń jıyıntıǵı arqalı bildirilip qoymay, tildiń ekspressivlik qurallarınan da keń payadalanıladı.
Til hám sóylew tıǵız baylanıslı boladı. Seslerdiń, sózlerdiń, grammatikalıq formalardıń jıyıntıǵı tildi quraydı. Til – sóylewge kerekli bolǵan barlıq máteriallardıń jıyıntıǵı. Sóylew – tildi qarım-qatnasqa túsiriw, adam óz oyın basqalarǵa bildiriw hám basqanıń oyın biliw maqsetinde tildi qollanıw. Sonlıqtan sóylew – tildiń jasaw, ómir súriw forması. Til birlikleri bolǵan sesler, sózler, morfemalar, sóz dizbekleri, gápler arqalı payda boladı.
Til menen oylaw bir-birine tıǵız baylanıslı bolǵanı menen olar ekewiniń ózgeshelikleri bar. Til milliy sıpatqa iye. Máselen, bir oydı (uǵımdı) ańlatatuǵın sóz yamasa gáp túrli tillerdi hár túrli kóriniske iye.
(Til adamzattıl biybaha baylıǵı adamlar til arqalı basqalar menen qarım-qatnasta boladı. Til sóylew, xabarlaw hám tásir etiw sıyaqlı úsh túrli jámiyetlik xızmet atqaradı. 5-klass)