9 амалий машғулот: Индукцион релелар. Ток ва кучланиш индукцион релелари

9 амалий машғулот:
Индукцион релелар.
Ток ва кучланиш индукцион релелари.

1–расмда индукцион релеларнинг ясалиш принципи кўрсатилган. Реле икки магнит оқим Ф_I ва Ф_II нинг магнит майдони таъсирида харакатланувчи қисм 3 дан иборат. Магнит оқимлар қўзғалмас электромагнитлар 1 ва 2 нинг чулғамида ток оқиши натижасида юзага келади. Харакатланувчи қисм мис ёки алюминийдан ясалган ва ўқга махкамланган айланувчи диск ёки цилиндр шаклида тайёрланади. Соат стрелкасига тескари харакатланган қисм (диск) пружина 5 ни кучини енгади ва контактлар 4 ни қўшади.
Чулғамлар 1 ва 2 дан Ф_I ва Ф_II магнит оқимлар ҳосил қилувчи (1-расм) ўзгарувчан (синусоидал) I₁ ва I₂ токлар оқади. Магнитлашга сарф бўлган йўқолишларни ҳисобга олмасак, Ф_I ва Ф_II оқимлар фазалари бўйича уларни ҳосил қилувчи токлар билан мос келади, бу 2-расмдаги вектор диаграммадан кўриниб турибди.
Ҳаракатланувчи қисм 3 га сингиб Ф_I оқим унда Е_Д1=dФ_IF/dt э.ю.к. ни ҳосил қилади. Индукция қонунига асосан ҳосил қилинган э.ю.к. уни ҳосил қилувчи магнит оқимлардан фаза бўйича га орқада қолади. Е_Д1 ва Е_Д2 э.ю.к. лар таъсири остида харакатланувчи қисмда I_Д1 ва I_Д2 уюрма токлар ҳосил бўлади. Бу токлар уларни индукцияловчи магнит оқимлар ўқи атрофида оқиб туташадилар. I_Д1 ва I_Д2 токларнинг мусбат йўналишлари Ф_I ва Ф_II оқимларнинг мусбат йўналишлари асосида “парма” қоидаси бўйича аниқланади (1-расм). Уюрма токлар контури индуктив қаршилигининг кичиклиги натижасида уларнинг йўналишлари э.ю.к. ларга мос қилиб олинади. Кўрилаётган конструкцияда Ф_I оқим ва I_в2 ток, Ф_II оқим ва I_в1 токларнинг ўзаро таъмири натижасида F_ЭI ва F_Э2 кучлар ҳосил бўлади.
Маълумки, магнит оқим билан у ҳосил қилган токнинг контури орасидаги таъсир кучи магнит оқимининг бир текис магнит майдон ҳосил қилиш шартида нолга тенг. Шунинг учун Ф_I ва I_Д1, Ф_II ва I_Д2 катталиклар орасида ўзаро таъсир кучи кузатилмайди. F_э1 ва F_э2 кучларнинг йўналишлари оқим ва токларнинг мусбат қийматлари учун “чап қўл” қоидаси бўйича аниқланади (2-расм). Ҳар бир кучнинг йўналиши ва ишораси магнит оқим ва у билан таъсирлашаётган ток I_Д1 нинг ораларидаги фазалар бурилиш бурчаги билан аниқланади. F_э1 ва F_э2 кучлар натижаловчи электромагнит куч F_э ҳосил қиладилар ва бу натижаловчи куч F_э1 ва F_э2 нинг алгебраик йиғиндиси тарзида аниқланади.
F_э=F_э1+F_э2
Натижаловчи куч F_э айланувчи момент М_э=F_эd ни ҳосил қилади, бу ерда d- F_э кучнинг елкаси. Электромагнит куч ва момент (F_э ва М_э) таъсирида, М_э нинг ишорасига боғлиқ равишда реле контакти 4 ни қўшади ёки узади.
Ҳулоса қилиб айтганда, индукцион релеларнинг ишлаши икки магнит оқимининг реледаги харакатланувчи қисмда индукцияланувчи токлар билан ўзаро таъсирига асосланган.