8-MA’RUZA
UCHQUDUQ TIPIDAGI KONLARNI O’ZLASHTIRISHDA YER
OSTIDA TANLAB ERITISHNING QO’LLANILISH GEOTEXNOLOGIK
SHAROITLARI
Reja:
1.
Uchquduq tipidagi uran konlarining geotexnologik sharoitlari.
2.
Uchquduq tipidagi uran konlarining gidrogeologik sharoitlari.
3.
Uchquduq tipidagi uran konlarida rudalarning geotexnologik navlari.
Uchquduq tipidagi uran konlarining geotexnologik sharoitlari
Uchquduq tipidagi uran konlarining geotexnologik sharoitlari uranning yer
ostida tanlab eritish usuli (YOTE) ning qo'llanilishi, kinetikasi va natijalariga
sezilarli ta'sir ko'rsatadigan tabiiy omillar majmui sifatida tushuniladi.
Bunday
sharoitlarni o'rganish ba'zi o'ziga xos xususiyatlarga ega va YOTE texnologiyalarini
tanlash xarakterli xususiyatlarga ko'ra depozitlarni mintaqaviylashtirish bilan bog'liq
qulay va salbiy omillarni aniqlashga asoslangan. Ushbu xususiyatlar tadqiqot
jarayonida aniqlanadi:
Litologik tipdagi jinslar, javharli (mahsuldor)
gorizontdagi geokimyoviy va
gidrogeoximik muhit;
YOTE jarayoniga ta'sir qiluvchi tabiiy omillar (o'tkazuvchanlik,
karbonatli,sulfidli ruda halal beruvchi gorizontlar va h.k );
YOTE qo’llanilish nuqtai nazaridan farq qiluvchi tabiiy-texnologik zonalar.
Tabiiy omillarning xarakteristikalariga oid keng ko'lamli o'zgarishlar YOTE
usuli yordamida qazib olish uchun konlarning yaroqliligi(foydaliligi)ni to'liq
baholash uchun ularni tipifikatsiya qilish zarurligini oldindan belgilab beradi. Shu
bilan birga, yer ostida tanlab eritish jarayonida ta'sir darajasiga qarab omillar hal
qiluvchi, asosiy va 2-darajali guruhlarga bo'linadi, YOTEni qo'llash sharoitlariga
ko’ra esa juda yaxshi ta’sir ko’rsatadigan,yaxshi ta’sir ko’rsatadigan,yaxshi ta’sir
ko’rsatmaydigan. (3.1-jadval) [I].
Hal qiluvchi omillar bo’lib,yer ostida tanlab eritish usuli bilan konlarni qazib
olishning prinsipial
imkoniyatini belgilovchi, rudalarning mahsuldorligi va
mahsuldor qatlamlardagi jinslarning o'tkazuvchanligi hisoblanadi. Infiltratsiya
tipidagi konlarni bu usul bilan o’zlashtirishga faqat keyingi hollarda tavsiya etiladi,
agar mahsuldor qatlam suv o’tkazuvchan jinslar bilan ta’minlangan va o’ralgan
bo’lsa, ruda tarkibidagi foydali komponentlar esa kislotalar yoki gidroksid metall
tuzlarining zaif suvli eritmalari bilan osongina ochiladigan
mineral shakllarda
bo’lsa.
Asosiy omillar bo’lib, yer ostida tanlab eritishning texnik-iqtisodiy
ko'rsatkichlarini belgilovchi, quyidagilar tegishlidir:
Mahsuldor qatlamdagi jinslar va rudalarning o’tkazuvchanligi o’rtasidagi
munosabat;
ruda tanasining chuqurligi, pezometrik daraja va yer osti suvlarining bosimi
(olib tashlash eritmalarining qiymatiga ta'sir qiladi);
rud tarkibining chiziqli koeffitsienti (ruda qalinligining gorizont qalinligiga
nisbati), eritmalar yo’qotilish darajasiga ta'sir qiladi;
ishonchli suv o’tkazmaydigan qatlamning mavjudligi.
Ikkinchi darajali omilga misol - Qizilqum
tumani sharoitida qatlam
suvlarining harorati bo’lib hisoblanadi.
Real sharoitlarda asosiy omillar hal qiluvchi omillar bo'lishi mumkin.
O’zlashtirilgan konlardagi omillarning minimal qiymatlaridan bir necha marta
(> 2) ko'p bo'lgan omillarni ifodalovchi konlar, juda samarali deb qaraladi, YOTE
usulini zamonaviy bosqichda qo'llash uchun chegara sharoitlariga mos kelsa,
samarali deb va agar maxsus tadqiqotlar o’tkazish talab qiladigan bo'lsa, ular yer
ostida tanlab eritish usuli qo’llanishiga samarasiz hisoblanadi.
Ruda qatlamining mahsuldorligi (rezervdagi konning birligi bo'yicha foydali
komponentning rezervi) YOTE eritmalari sifatini belgilaydi. Uran uchun rudalar
mahsuldorlik bo’yicha ajratilgan bo’lib: mahsuldorligi juda past (1 kg / m2 dan
kam), mahsuldorligi past (1-3 kg / m2), oddiy (3-5 kg / m2) va yuqori mahsuldor (5
kg / m2 dan ortiq). Qizilqum tumanidagi konlar ikkinchi va uchinchi tipdagi ruda
konlariga ega bo’lib hisoblanadi.
O'tkazuvchanlik darajasiga ko'ra YOTE ga, nisbatan foydali bo’lib suv
qatlamlar, filtratsiya koeffitsienti 1,0 m/sutka dan ortiq bo'lgan
jinslar bilan
ifodalangan qatlamlar hisoblanadi. Filtrasyon koeffitsienti 1.0 m/sut dan kam
bo'lganida esa eritma harakatlanish tezligini hosil qilish uchun yuqori bosim
gradyenti
zarurdir, bu salbiy omil bo'lib,oqibatda joydagi suffoziyali holat va
mexanik kolmatatsiya vujudga kelishiga olib kelishi mumkin. Yaxshi o'tkazuvchan
tog' jinslarida bo’shliq kanallar hosil bo'lishi mumkin, bu yer qa'rida TE jarayonining
olib boorish sharoitlarini yomonlashtiradi.
Mahsuldor qatlamli tog’ jinslarining filtratsion xususiyatidagi farq
K
fn
filtratsion koeffitsienti bilan tavsiflanadi, ya’ni uning qaysi qismini bir xil filtrasiya
koeffitsienti orqali cho'kindilar bilan ifodalanishini ko'rsatadi. Shunga ko’ra
Konlar
qisman birjinsli (
