|
17-Mavzu : Monosaxaridlar,aldoza va ketozalar.Monosaxaridlarning xossalari Reja : 1 Monosaxaridlar haqidagi tushunchalar 2 Aldoza va Ketoza haqidagi tasniflar Uglevodlar tabiatda keng tarqalgan va inson hayotida muhim ahamiyatga ega moddalardir. Ularning ayrim vakillari, masalan, kraxmal, glukoza, saxaroza asosiy ozuqa moddalardan hisoblansa, boshqalari (kletchatka yoki selluloza) o‘simliklarga chidamlilik va qattiqlik beruvchi modda hamda mato, qog‘oz va turli xil tolalar olishda ishlatiladi.„Uglevodlar“ degan nomning kelib chiqish sababi shundaki, ushbu sinfning birinchi o‘rganilgan vakillarining umumiy formulasi Cn(H2O)m ko‘rinishga mos kelgan, ya’ni ular xuddi, uglerod va suvdan tashkil topgan degan ma’noni bildirgan. Ammo hozirda uglevodlarning ushbu formulaga javob bermaydigan vakillari ham ma’lum. Uglevodlar klassifikatsiyasi. Monosaxaridlar : Monosaxaridlar eng sodda uglevodlar hisoblanadi. Ularning umumiy nomini molekulasidagi uglerod atomlar sonini lotincha nomiga «oza» qo‘shimchasi qo‘shib o‘qish bilan hosil qilish mumkin.Monosaxaridlar xossalarini geksozalar misolida o‘rganamiz. Ulardan glukoza eng katta ahamiyatga ega.Tabiatda tarqalishi.Glukoza sof holda yashil o‘simliklarning deyarli hamma a’zolarida uchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatida ko‘p, shuning uchun glukoza ba’zan uzum shakari ham deyiladi. Asal, asosan, glukoza bilan fruktoza aralashmasidir. Odam a’zolarida glukoza muskullarda, qonda va oz miqdorda butun to‘qimalarda bo‘ladi. Glukozaning tuzilishi.
Nemis olimi E.Fisher glukozaning kimyoviy
xossalarini o‘rganib, uning bir vaqtning o‘zida ham ko‘p atomli spirt, ham aldegid – aldegidospirtga to‘g‘ri keladigan formulasini taklif etdi. Molekula formulasi C6H12O6, tuzilish formulasi: Fizik va kimyoviy xossalari :
Fizik xossalari. Glukoza (uzum qandi) shirin ta’mli, rangsiz kristall modda,
suvda yaxshi eriydi.
Kimyoviy xossalari. Glukozaning tuzilishiga asoslanib, uni ko‘p atomli
spirt hamda aldegid sifatida ko‘rib chiqish mumkin.
Ketoza- bu hujayralarning uglevod ochligi natijasida rivojlanadigan holat, bunda organizm ko'p sonli keton tanachalari hosil bo'lishi bilan energiya uchun yog'larni parchalashni boshlaydi. Bu oziq-ovqatda uglevodlar yo'qligiga moslashish reaktsiyalaridan biridir.Ketozaning evolyutsion ma'nosi hayvonlardan olingan oziq-ovqatga o'tish orqali organizmga uglevodlarga boy o'simlik ovqatlari etishmasligi sharoitida omon qolish imkonini beradi. Ketoz - bu fiziologik holat va ketoatsidoz allaqachon patologik holat bo'lib, unda qondagi keton tanachalarining tarkibi shunchalik yuqori bo'lib, tananing kislota-ishqor muvozanati kislota tomoniga o'tadi. Agar vaqt ketoatsidozning rivojlanishini to'xtatmasa, o'lim sodir bo'lishi mumkin.Ketoza holatida keton jismlari faqat tananing energiyaga muhtoj bo'lgan darajada hosil bo'ladi va ularning barchasi keyinchalik parchalanadi. Ketoatsidoz holatida keton tanachalari haddan tashqari ko'p bo'lib, tana ortiqcha keton tanalarini siydikda, teri orqali va o'pka orqali olib tashlashga harakat qiladi. 1-toifa qandli diabetda, bir tomondan, insulin etishmovchiligi, boshqa tomondan, kontrendikulyar gormonlar (glyukagon, katekolaminlar, kortizol) ko'pligi mavjud. Insulin etishmovchiligi sharoitida glikoliz, glikogenoliz va lipoliz jarayonlari faollashadi. Massiv lipoliz qondagi erkin yog 'kislotalari kontsentratsiyasining tez o'sishiga olib keladi, ulardan keton kislotalari glyukagon ta'sirida jigarda sintezlanadi. Insulin etishmovchiligi sharoitida barcha anabolik jarayonlarni inhibe qilish ketoliz jarayonlarining sekinlashishiga va ketoatsidozning rivojlanishiga olib keladi. 2-toifa diabetes mellitusda nisbiy insulin etishmovchiligi yuzaga keladi, shuning uchun ushbu kasallikning dekompensatsiyasida glikemiyaning ko'payishi kuzatiladi va lipoliz va ketogenez jarayonlarining intensivligi sezilarli darajada o'zgarmaydi. Ketogenik parhezni saqlab turganda, keton tanachalarining sintezini qo'zg'atuvchi ma'lum metabolik o'zgarishlar ro'y beradi: ro'za tutishning 1-2-kunlarida jigar va mushaklarda glikogenoliz jarayonlari faollashadi, 3-4-kunlarda keton ishlab chiqarish faollashadi. kislotalar sezilarli darajada oshadi va 2-hafta oxirida maksimal darajaga etadi, 1-haftada glyukoneogenez jarayonlari kuchayadi va 2-haftada glyukoneogenez faolligi pasayadi va miya ketonidan foydalanish ortadi. Shunday qilib, energiya manbai sifatida yog'larning ustun ishlatilishi tufayli muhim protein zaxiralari saqlanib qoladi. Ochlik paytida ketozning rivojlanish mexanizmi yog 'kislotalarining chiqishi va keton tanalarining keyingi sintezi bilan yog'larning parchalanishi hisoblanadi. Uzoq muddatli ro'za ketozning ketoatsidozga o'tishiga va tananing intoksikatsiyasiga olib kelishi mumkin. Oziq-ovqatdan uzoq vaqt voz kechishning zarari shundaki, keton tanalarini energiya sifatida ishlatish uchun oz miqdordagi glyukoza kerak bo'ladi. Uning tanasi jigarda oqsil parchalanishi natijasida hosil bo'lgan aminokislotalardan sintezlanadi. Shuning uchun, ko'pincha vazn yo'qotish uchun och qolgan odamlar yog 'o'rniga mushak massasini yo'qotadilar. Ketozlar birlamchi va ikkilamchi bo'ladi. Birlamchi ketoz mustaqil kasallik bo'lib, kavsh qaytaruvchi hayvonlarda, ayniqsa yuqori mahsuldor sigirlar va ko'p tukli qo'ylarda, kamroq cho'chqalar, qushlar va mo'ynali hayvonlarda uchraydi. Qoida tariqasida, ular qish va bahorda kuzatiladi. Ikkilamchi ketoz stereotipik sindrom sifatida asosiy kasallikning fonida yuzaga keladi, ovqat hazm qilish buzilishi va energiyaning asosiy manbai sifatida depodan yog'larni safarbar qilish bilan birga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
