6-Ma’ruza optika. Yorugʻlikning tabiati. Infraqizil (IQ) va ultrabinafsha (UB) nurlarning qishloq xoʻjaligidagi ahamiyati. Yorugʻlikning toʻlqin xossalari. Qutblanish hodisalari. Yorugʻlikning kvant xossalari

6-Ma’ruza


OPTIKA. YORUGʻLIKNING TABIATI. INFRAQIZIL (IQ) VA ULTRABINAFSHA (UB) NURLARNING QISHLOQ XOʻJALIGIDAGI AHAMIYATI. YORUGʻLIKNING TOʻLQIN XOSSALARI. QUTBLANISH HODISALARI. YORUGʻLIKNING KVANT XOSSALARI. ABSOLYUT QORA JISM. KIRXGOF TENGLAMASI. KVANT GENERATORLARI. LAZERLARNING QISHLOQ XO’JALIGIDA QOʻLLANILISHI.


Optika


Reja:

1. 
   Yorug‘likningqaytishvasinishqonunlari.
   
2. 
   Yorug‘likningto‘laichgaqaytishivatolalaroptikasiniamaliyotdaqo‘llanilishi.
   
3. 
   Fotometrikkattaliklar.
   

Tayanch so’z vaiboralar:optika, yorug‘liktabiati, yorug‘liktezligi, muhitningoptiksingdiruvchanligi, nisbiyvaabsolyutsingdiruvchanlik, shaffofmoddalar, optikbirjinslimuhit, spektr, refraktometr, mikroskop.

1. 
   Yorug‘likning qaytish va sinish qonunlari.
   

Optika– grekcha optikos – ko‘rishdeganma’nonibildiradi. Bu – bo‘limyorug‘likningtabiati, uningboshqamoddalarbilano‘zarota’sirinio‘rganadi. XVII asrdayorug‘likningto‘lqin (Gyuygens) vakorpuskulyar (Nyuton) nazariyalaripaydobo‘ldi. XVIII asrdakorpuskulyarnazariyatarafdorlarig‘alabaqilganbo‘lsa, XIX asrdato‘lqinnazariyasioldindabo‘ldi. Lekinto‘lqin «Dunyoefirida» tarqaladideganfikrnoto‘g‘riedi.

Maksvellelektromagnitto‘lqinlarnazariyasiniyaratgandanso‘ng «Dunyoefiri»gahojatqolmadi. Maksvell nazariyasini Fizo (1849 y), Fiko (1850) va Maykelson (1881 y) tajribalari tasdiqladi. Lebedev esa (1899 y) yorug‘likning bosimini o‘lchadi. SHu davrda yana fotoeffekt, kompton effekt va boshqa xodisalarning ochilishi elektromagnit to‘lqinlar nazariyasi bilan tushuntirib bo‘lmadi. Faqatgina 1900 yili Plank kvant nazariyasini yaratgandan so‘ng va Eynshteynning yorug‘lik kvant nazariyasi e’lon qilingandan so‘ng bu qarama-qarshilik barham topa boshladi. Eynshteyn nazariyasiga binoan yorug‘lik fotonlar oqimidan iborat deb faraz qilindi. Bu nazariyani N.Bor (1913), SHredinger (1925), Fok (1957), Feynman (1949 y) yoqlab chiqdi. Hozirgi davrda yorug‘lik to‘g‘risidagi ikkala ta’limot ham o‘rinli ekani va korpuskulyar – to‘lqin dualizmi haqida gap yuritiladi.

Geometrik optikaning to‘rtta qonuni mavjud.

1. 
   YOrug‘lik bir jinsli optik muhitda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqaladi. Bunga yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonuni deyiladi.
   
2. 
   YOrug‘lik nurining mustaqillik qonuni. YOrug‘lik to‘lqinlari bir-biri bilan kesishganda ular bir-biriga halaqit bermaydi.
   
3. 
   YOrug‘likningqaytish qonuni. Qaytgan nur, tushuvchi nur va ikki muhit chegarasiga o‘tkazilgan normal bir tekislikda yotadi. Tushishburchagiqaytishburchagigatengdir.
   

4. YOrug‘likningsinishqonuni. Tushuvchinur, singannurvaikkimuhitchegarasigao‘tkazilgannormalbirtekislikdayotadi. Tushishburchagisinusiningsinishburchagisinusiganisbatiberilganmoddalaruchundoimiybo‘lib,ikkinchimuhitningbirinchimuhitganisbatansindirishko‘rsatkichideyiladi.

(1)

Barchanuqtalaridayorug‘likningtarqalishtezligibirxilbo‘lganmuhitgaoptikbirjinslimuhitdeyiladi.

Muhitningabsolyutsindirishko‘rsatkichidebyorug‘likningvakuumdagiStezliginingmoddadagi V tezligiganisbatigaaytiladi.
(2)
U holda (1) ga asosan

YA’ni, (3)

Singdirishko‘rsatkichiyorug‘likningmuhitgatushgandatezliginingqanchagakamayishiniko‘rsatarekan. i₁ = Obo‘lsa, i₂ = Obo‘ladi, demakikkimuhitningajralishchegarasiganormaltushuvchinursinmaydi. Sindirishko‘rsatkichiningkattaligioptikzichlikniko‘rsatadi.

2.