6-“G” sinfda “So`z tarkibi. Asos va qo`shimchalar” mavzusida bir soatlik ochiq

O`zbekiston Respublikasi XTV
Surxondaryo viloyati XTB
Boysun tuman XTB


Boysun tuman 6-umumta’lim maktabi
ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi MANNONOVA UMIDAning
6-“G” sinfda “So`z tarkibi. Asos va qo`shimchalar” mavzusida
bir soatlik ochiq

Boysun t.

I-Mavzu: Asos va qo’shimchalar

II. Darsning maqasadi:

1. Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga so’zning ma’noli qismlari asos va qoshimchalar haqida nazariy bilim berish.

2. Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mehnatga muhabbat uyg’otish.

3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish.

Dars metod: suhbat, o’yin

Dars jihozi:

Darslik, tarqatma

Asos va o’shimchalarga oid ko’rgazma.

V. Tahliliy qism:

1. Salomlashuv, davomot.

2. Sinfni guruhga bo’lish.

VI. Dars rejasi:

“Aqliy hujm “. Yangi mavzu bayoni.

“Ven diagrammasi”. Bilan ishlash.

Mashqlar bajarib, yangi mavzuni mustahkamlash.

Gramatik topishmoq.

Uy ishi .

Baholash.

VII. Darsning borishi.

Dars tashkil etilgach, sinfni 3 guruhga bo’lib olamiz.

I-guruh “ TOPQIRLAR”

II-guruh “ZUKKOLAR”

III-guruh “BILIMDONLAR” deb olamiz.

I-guruhga:

1. Morfologiya qanday so’zdan olingan ?

2. Morfologiyada so’zning qaysi tomonini o’rganiladi ?

3. Iboraga ta’rif bering.

4. Atamaning qanday turlarini bilasiz ?

5. Qo’qonda aqa-baqa

Toshkentda “votti-votti”

Bu qanaqa til bo’ladi ?

Bo’g’in nima ?

H qanday tovush ?

Alifbomizda nechta harf nechta tovush mavjud ?

Fonetika qanday bo’lim ?

II-guruhga:

Unlilarga ta’rif bering .

So’z tarkibini nima tashkil etadi ?

Leksikologiya so’zning qaysi tomonini o’rganadi ?

Undoshlarni qanday turlarini bilasiz ?

Urg’unning qanday turlari mavjud ?

Shevag hos so’z nima ?

O-i-la, bo-la, o-na, kabi so’zlar qanday bo’g’in hisoblanadi ?

Eskirgan so’zlarning qanday turlarini bilasiz ?

Moyak, yumurta so’zlari qanday so’zlar hisoblanadi ?

Qaysi moddalarda O’zbekiston Respublikasining davlat tili o’zbek

tili deb e’lon qilingan ?

III-guruhga:

Nechta undosh tuvush bor ?

O’zbek tili qaysi tillar oilasiga kiradi ?

O’zbek tiliga qardosh bo’lgan tillardan qaysilarini bilasiz ?

Mehnatda sinalgan -- ………. maqolni davom ettiring.

J harfi qanday tuvushlarni ifodalaydi ?

Bir ma’noli so’zlarga ta’rif bering.

Bet so’zining ma’nodoshlarini ayting .

Tub-tup so’zlari qanda so’z hisoblanadi ?

Tadbirkor, internet so’zlari qanday so’z hisoblanadi ?

–lik, -lor, -chi so’zlari ishtirokida so’zlar yasang .

Guruhlarni Ballari hisoblanadi.

Ularga rag’bat yoki jarima beriladi.

So’ngra yangi mavzu bayoniga e’tibor qaratamiz.

Yangi mavzuning bayoni:

Bizga ma’lumki, so’z tarkibi asos va qo’shimchalar yig’indisidan hosil bo’ladi.



Gul+don Guldon
Asos Qo’shimcha
Meva+zor, meva+li, meva+ning, meva+larni. Ajratgan so’zlarimizning qysi qismi mustaqil qo’llaniladi, qaysi biri mustaqil holda qo’llana olmaydi. Shu asosda biz yangi qoida chiqaramiz.

So’zning asosiy ma’nosini

ifodalab, mustaqil qo’llana

oladigan qismi asos hisoblanadi

Meva, daraxt, bug’doy ….

Mustaqil qo’llana olmaydigan, asosga qo’shilib, unga yangi yoki qo’shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so’zlarni bog’lashga xizmat qiladigan qismga qo’shimcha deyiladi.

Shunga ko’ra qo’shimchalar 2 xil bo’ladi: yangi so’z yasovchi hamda so’z shakli yasovchi. So’z shakli yasovchi qo’shimchalar o’z navbatida lug’at hamda sintaktik.

- lar, -in, -ning, -ni,

-ta, -cha, -ga, -da, -dir,

-xon, -oy, -im, -ing,

Lug’aviy Sintaktik
Yozishda asos va qo’shimchalar sharti belgilar bilan ifodalanadi. Bir asosdan tarkib topgan so’z asosdosh yoki bir asosli so’zlar hisoblanadi.

asos mas, ishchi, ishla, ish, ishsiz.

lug’aviy

sintaktik

Halol+liklarning

Baquvvat+larimizdan

“Venn diagrammasi” asosida asos va qo’shimcha uchun umumiy va farqli belgilarni topamiz:

Asos: qo’shimcha

Asos va qo’shimcha uchun umumiy belgilar :

So’z tarkibi

Harflardan tashkil topgan

Ma’lum tovush ifodalaydi

Asos va qo’shimcha uchun farqli jihat:





Si ntaktik :
Asos

Asosiy ma’no ifodalaydi.

Mustaqil qo’llana oladi.

qo’shimchalar qabul qila oladi.

Gap bo’lagi vazifasida keladi.


Qo’shimcha

Sinf+dosh - sinf+lar Sinf+ning

So’z yasovchi Shakl yasovchi

1. Asosiy ma’no ifodalaydi.

2. Mustaqil qo’llana olmaydi.

3. Gapda so’zlarni bog’laydi.

4. Qoshimcha ma’no yuklaydi (kichkaytirish, erkalsh, ko’plik)

5. Yangi so’z yasaydi.

6. Bir gap vasifasi bo’lagida kelmaydi.

Mustahkamlash:

46-mashq. Ajratilgan so’zlarni qaysi asos, qaysi qo’shimcha ekanini aniqlash.

Halollik, keltirishni, ko’ngilchan
Sezgir, beparvo, o’tga, o’g’lining….

47-mashq.

“ Topqirlar ” – yangi ma’no beruvchi
“ Zukkolar “ - qo’shimcha ma’no beruvchi
“ Bilimdonlar “ – gapda so’zlarni bo’g’lovchi qo’shimchalarni topadilar.

I-Guruh: --li, --bom, --zar, --shunos, --chi, kash.

II-Guruh: --lar, --ta, --in.
III-Guruh: --da, --in, --ildi, --dan, --iga.

48-mashq. Bu mashqni o’quvchilar sinf taxtasida bajaradilar: Nuqtalar o’rniga qavs ichidan mosini qo’yib gaplarni ko’chiring.

I-guruh: Paxtako, bekor, payhon

Bo’g’bon, tobon, kitobxon.
Yasovchi, qoshimchalar
Qaysi -kor, -bon, hamda -xon ?
Tovush emas, harf emas
Tanho anglatmas ma’no
Asoslarga qo’shilib,
Bildirar yangi ma’no.

II-guruh: So’z yasamas, qo’shimcha,

Xizmat bor olamda.
So’z ma’noni o’zgartirar
Ular qanday, qo’shimcha ?
O’quvchi, qaychi, suvchi
Kimning o’sgan sochchi.
O’ylab ko’ringchi, Toychi

Qaysi -chi so’z yasovchi ?

III-guruh: To’plama, bosma, siyohdan

Elak, tepgi, chamadon

O’roq, supurgi, etak
Qayroqtosh, mirzaterak.
Bulardan bizga kerak
Ma’noli qismlar faqat
Terma, terim, terimvhi
Qanday so’zlar ? topingchi ?
Yakunlanish:
Topshiriqlarni bitta-bitta qilib, 3 guruhga beraman
I-guruh - Asos nima ?
II-guruh - Qo’shimchaga ta’rif bering.
III-guruh - Asos va qo’shimchaning farqi nimada ?

Uy ishi:
49-mashq.

Guruhlarning to’plagan ballarini hisoblab, g’olib guruhlarni aniqlab, o’quvchilarni rag’batlantiraman.

Faol qatnashgan o’quvchilarni baholab, kundalik va sinf jurnaligi baholarni qo’yaman.