6-7-ma’ruza mavzu: Termodinamik jarayon. Izobarik izoxorik izotermik adiabatic va politropik jarayonlar Reja

6-7-MA’RUZA
MAVZU: Termodinamik jarayon. Izobarik izoxorik izotermik adiabatic va politropik jarayonlar
Reja:
1.Termodinamik jarayon tushunchasi.
2. Termodinamik xolatlar.
3. Issiqlik sig‘imi tushunchasi.
Tayanch iboralar: Issiqlik sig‘imi, Izobarik, Izoxarik,Izotermik, Adiabatik , Politropik xolatlar. Massali, hajmiy va molyar issiqlik sig‘imi.
Issiqlik apparatlarining bajaradigan ishini hisoblashda va shu jarayonda ishtirok etadigan issiqlik miqdorini aniqlash katta ahamiyatga ega. Uni aniq xisoblash - iqtisodiy tomonlama va issiqlik uskunasining ishla shini to‘g‘ri baxolashda muxim urin tutadi. Qandaydir jarayonga issiqlik berilishi, uning xolatining o‘zgarishiga olib keladi, ya’ni harorati o‘zgaradi. Tashki muxitning uzaro ta’siri natijasida , jism xolatining uzgarishi termodinamik jarayon deb ataladi.
Muvozanat xolatdagi jism deb, uning xar bir nuktasida P , T , va boshka boshka fizik xususiyatlar bir xil buladigan xolatdagi jismga aytiladi. Termodinamik jarayonlarda jismlar bir-biri bilan uzaro energiya almashadi.Buning natijasida bir jismning energiyasi kupayadi, boshkasida esa kamayadi.Jarayonlarda issiklik energiyasi ikki xil usulda bir jismdan ikkinchi jismga utishi mumkin.
1-usul. Issiklik - issik jismdan, unga nisbatan xarorati sovuk bulgan
jismga utadi. Bu usulda utgan energiyaning mikdori , issiklik mikdori
deb ataladi va Q – xarfi bilan belgilanadi. Ulchov birligi – Joul.
2-usul. Ikkinchi usulda , tashki bosim ta’sirida jism uzining xajmini uzgartiradi va kattaligi mexanik ish deb ataladi.
Gazlar uchun asosan 5 ta asosiy termodinamik xolatlar mavjud.
1) Izotermik jarayon.
2) Izobarik jarayon.
3) Izoxorik jarayon.
4) Adiabatik jarayon.
5) Politropik jarayon.
1)Izotermik jarayon-o‘zgarmas temperarurada (T=sonst) gaz holatining o‘zgarishi tufayli sodir bo‘ladigan jarayondir.U Boyl-Mariott qonuni bilan ifodalanadi.Izotermik jarayonda o‘zgarmas massali gaz uchun gaz bosimining hijmiga ko‘paytmasi o‘zgarmas kattalikdir.
Boyl- Mariott qonuni formulasi

2)Izobarik jarayon –o‘zgarmas bosimda (P=const)amalga oshadi va Gey-Lyussak qonuniga bo‘ysinadi.Izobarik jarayon tufayli o‘zgarmas massali gaz hajmini temperaturaga bog‘lanishi

_{V / T = P - const}
K o’rinishda yoziladi yoki
V-0 ⁰S temperaturadagi hajmi
T - xarorat
3)Izoxorik jarayon-o‘zgarmas hajmda (V=const)yuz beradigan jarayondir.U Sharl qonuni bilan aniqlanadi. Izoxorik jarayonda o‘zgarmas massali gaz bosimining temperaturaga bog‘lanishi
4) Adiabatik jarayonda - issiklik tashki muxit bilan almashmaydi. YA’ni tizimning ichida ish bajaruvchi xolatlar kuzda tutiladi.
ρV = const
5) Politropik jarayonda – C , ya’ni gazning issiklik sigimi uzgarmaydi.
CρV = const
O‘zgarmas hajmdagi issiqlik sig‘imi S, termodinamikada katta ahamiyatga ega hisoblanadi.

Issiklik sigimi tushunchasi.

Izoxorik jarayonda o‘zgarmas massali gaz uchun bosimning temperaturaga nisbati o‘zgarmas kattalikdir. Sharl qonuni formulasi. 0^0K

Jismning xaroratini 1 °C ga oshirish uchun sarf bulgan issiklik energiyasi mikdoriga – Issiklik sigimi deyiladi va С - xarfi bilan belgilanadi . Ulchov birliklari kJ / m³ K , kJ / kg , kmol / K bilan ulchanadi.
Gaz aralashmasining issiqlik sig‘imi.
Agarda gaz aralashmasi massali qism bo‘yicha berilgan bo‘lsa, uni issiqlik sig‘imi massali qismini massali issiqlik sig‘imi ko‘paytmalarini yig‘indisi orqali aniqlanadi.


bu erda q₁, q₂,...., q_n - aralashma tarkibiga kiruvchi gazlarning massali qismi
Qisqacha xulosalar:
1. Tashqi muxitning o’zaro ta’siri natijasida , jism xolatining o’zgarishi termodinamik jarayon deb ataladi.
2. Issiklik - xarorati baland jismdan, xarorati unga nisbatan past bo’lgan jismga o’tadi. Bu o’tgan energiyaning miqdori , issiklik mikdori deb ataladi.
3. Gazlar uchun asosan 5 ta asosiy termodinamik xolatlar mavjud.
4. Jismning xaroratini 1 °S ga oshirish uchun sarf bo’lgan issiqlik energiyasi miqdoriga – Issiqlik sigimi deyiladi.
Nazorat savollari:
1.Issiqlik sig‘imi deb nimaga aytiladi?
2.Issiqlik sig‘imining ulchov birliklarini ayting?
3.Termodinamik jarayonlar turlarini sanab bering.
4.Gaz aralashmasi issiqlik sig‘imi qanday aniqlanadi.