5 ma’ruza Tasmali uzatmalar. Tasmali uzatmalar to‘grisida umumiy ma’lumotlar. Tasmali uzatmalarni hisoblash asoslari

---

15 ma’ruza

. Tasmali uzatmalar. Tasmali uzatmalar to‘grisida umumiy 

ma’lumotlar. Tasmali uzatmalarni hisoblash asoslari. 

Reja: 

1.  Umumiy  ma’lumot. 

2.  Tasmali  uzatmalarni  hisoblashning  nazariy  asoslari. 

3.  Uzatmalarning    kinematikasi. 

4.  Uzatmalarning  geometriyasi. 

5.  Tasma tarmoqlaridagi  kuchlar  va ular  orasidagi munosabat. 

6.  Tasmadagi kuchlanishlar 

7.  Tasmaning  shkivlarda  sirpanishi 

 

Tayanch    iboralar:  Tasma,  g’ildirak,  ochiq  uzatma,  taranglovchi  rolikli 

uzatma,  yunaltiruvchi  roliklari  bo’lgan  ko’p  shkivli  uzatma,  yassi  tasmali  ayqash 

uzatma,  yarim  aykash  uzatma,  yassi  tasmali,  yunaltiruvchi  rolikli  yarim  aykash 

uzatma,  tasmadagi  kuchlanish,  tasmaning  qalinligi,  tasmaning  solishtirma  og’irligi, 

elastiklik  moduli  va boshqalar. 

Tasmali  uzatmalarning  eng  oddiysi  yetaklovchi,  yetaklanuvchi  shkivlardan  va 

ularga  taranglik  bilan  kiydirilgan  tasmadan  tuzilgan  bo’ladi.  Etaklovchi  shkivdan 

harakat  va  energiya  yetaklanuvchi  shkivga 

tasma  orqali  tasma  bilan  shkiv  orasida  hosil 

bo’adigan 

ishqalanish 

kuchi 

hisobiga 

uzatiladi.  Tasmaning  tarangligi,  kamrov 

burchagi  xamda  ishqalanish  koeffisienti 

qancha  katta  bo’lsa,  tasmali  uzatmaga 

shuncha  katta  nagruzka  kuysa buladi. Odatda, 

taranglik  tasmaning  elastik  deformasiyasi 

hisobiga  hosil  qilinadi.  Biroq  vaqt  o’tishi 

bilan  tasma  cho’zilib  qolganidan  uning 

tarangligi  kamayadi.  Bunday  xollarda,  talab 

qilingan  taranglikka  erishish  uchun  uzatmalar  maxsus  qurilmalar  bilan 

ta`minlanadi.  Tasmaning  shkiv  bilan  ilashuvini  yaxshilash  uchun  kamrov 

burchagining  qiymatini  oshirish  kerak.  Bu  maqsadda  taranglovchi  roliklardan 

foydalaniladi. 

Odatda,  tasmali  uzatmalar  quvvati  50  kVt  gacha  bo’lgan  vallarning  biridan 

ikkinchisiga  harakat  uzatishda ishlatiladi. 

Bunday  uzatmalar,  ba`zan  uzatmalar  1500  kVt  gacha  bo’lgan  mexanizmlarda 

ishlatilsa-da,  bunday  xollarda  ularning    o’lchamlari  juda  katta,  foydali  ish 

koeffisienti  esa ancha kichik  bo’adi. 

---

Tasmali  uzatmalardan  avtomobilsozlikda,  stanoksozlikda  va  qishloq  xo’alik  

mashinalarida  keng  ko’lamda  foydalaniladi.  Hozirgi  vaqtda  ko’ndalang  kesimi 

yassi,  ponasimon  va  doira  shaklida  bo’lgan  tasmalar  ishlatiladi  (shakl).  Tasmaning 

tarangligini    ta`minlash  usuliga  ko’ra,  uzatmalar  oddiy  va  taranglikni  ta`minlovchi 

qurilmali  bo’ladi.  Tasmali  uzatmalar  asosiy  turlari  va  ularning  ishlatilishi  haqida 

ayrim  ma`lumotlar   [3] ko’rsatilgan.