4-MAVZU: SHISHA, SHISHA BUYuMLARNING XOSSALARI
REJA:
1. SHisha buyumlarining xossalari
2. SHisha oynasi materiallari
3. SHisha ishlab chiqarish uchun xom ashyo
4. SHisha ishlab chiqarish asoslari
Hozirgi asrda texnologiyaning jadal rivojlanishi xossalari, turi va maqsadi
jihatidan farq qiluvchi turli xil materiallar va mahsulotlarning mineral
eritmalaridan ishlab chiqarishni rivojlanishiga olib keldi.
So’nggi yillarda maxsus turdagi Qurilish va texnik oynalarni, shningdek issiqlik
izolyatsiya materiallarini ishlab chiqarish jadal rivojlanmoqda.
SHisha bloklar,
shaklli shisha va shisha bo’linmalar ishlab chiqarish keng tarqaldi.
SHisha bloklardan foydalanish binolarning issiqlik yo’qotilishini bir qavat
shisha bilan solishtirganda 2 martadan ko’proq kamaytirishga imkon beradi.
SHisha va uning xossalari.
SHisha- yopishqoqligi asta-sekin ortishi natijasida qattiq jismlarning mexanik
xussiyatlariga ega bo’lgan va larning syuqligi va shishasimon holatga o’tish
jarayoni qat’iyan o’zgarishi kerak bo’lgan kimyoviy tarkibi va qotish harorati
oralig’idan qat’iy nazar, eritmalar natijasida olingan barcha amorf jismlardir.
Moddaning shishasimon holatining alomatlari aniq yerish nuqtasi yo’qligi, bir
xillik va izoturopiya.
SHisha holatida ko’plab moddalarni olish mumkin.
SHisha shisha hosil
qiluvchi oksidlarni SiO
2
, P
2
O
5
va B
2
O
3
ni hech qanday
qo’shimchalarsiz yaratishga qodir. Ammo, aksariyat hollarda, shisha ishlab
chiqarish uchun xom ashyo, tarkibida shisha hosil qilvchi oksiddan tashqari, har xil
qo’shimchalar mavjud bo’lgan ko’pkomponentli zaryaddir.
Qurilishda ular deyarli faqat
silikat oynadan foydalanadilar, ularning asosiy
komponenti kremniy dioksidi SiO
2
.
SHisha kimyoviy formlada ifodalanishi mumkin bo’lgan ma’lum bir kimyoviy
tarkibga yega bo’lgan modda yemas, shuning uchun shisha tarkibi an’anaviy
ravishda oksidlarning yig’indisi sifatida ifodalanadi.
Qurilish
oynalarining tarkibi, turiga va maqsadiga qarab, oksidlarni o’z ichiga
oladi (vazn bo’yicha%): SiO
2
- 64-73,4; Na
2
O
3
- 10-15,5; K
2
O - 0-5; SaO - 2,5-
26,5; MgO - 0-4,5; Al
2
Oz - 0-7,2; Fe
2
O
3
- 0-0,4; SO
3
- 0-0,5; V
2
O
3
- 0-5.
Oksidlarning har biri eritish jarayonida va oynaning xussiyatlarini
shakllantirishda rol o’ynaydi.
Natriy oksidi
erish nuqtasini pasaytirib, eritish jarayonini tezlashtiradi, ammo
shishaning kimyoviy qarshiligini pasaytiradi.
Kaliy oksidi porlashni qo’shadi va nur o’tkazilishini yaxshilaydi.
Kaltsiy oksidi shishaning kimyoviy qarshiligini oshiradi.
Alyuminiy oksidi shishaning mustahkamligini, issiqlik va kimyoviy qarshiligini
oshiradi.
Bor oksidi shishani eritish tezligini oshiradi. Optik shisha va kristallni olish
uchun zaryadga qo’rg’oshin oksidi kiritiladi, bu esa sinish ko’rsatkichini oshiradi.
SHisha ishlab chiqarish jarayonida va ayniqsa uni sovtish bosqichida shunday
tuzilish paydo bo’ladi, bu suyuqlik eritmasi zarralarining to’liq buzilishi va kristall
holatdagi moddaning zarralarini to’liq tartiblashi o’rtasida
oraliq sifatida
tavsiflanishi mumkin. SHishada faqat zarrachalarning qisqa diapazonli tartibi
kuzatiladi, bu uning izotropik xususiyatini belgilaydi.
Oddiy kurilish silikat shishasining zichligi - 2,5 g/sm3.
Turli xil qo’shimchalarning tarkibiga qarab, maxsus shishaning zichligi 2,2
dan 6,0 g/sm
3
gacha bo’ladi.
SHisha izolyatsion buyumlarining zichligi 15-600 kg/m3 oraligida o’zgarib
turadi.
SHishaning mustahkamligi va deformatsiyasi. SHishaning cho’zilishdagi
nazariy-xisobiy mustaxkamligi 12000 MPa, texnikaviy - 30-90 MPa, bu shishada
mikrobirxilemaslik, mikroyoriqlar, ichki kuchlanishlar
va boshqa begona modda
mavjudligi bilan izohlanadi.
SHishaning siqilishdagi mustaxkamligi 600-1000 MPa va undan ortiq bo’lishi
mumkin. Diametri 4-10 mikron mkm bo’lgan shisha tolasining mustaxkamligi
1000-4000 MPa. SHishada plastik deformatsiya mavjud yemas.
Mo’rtlik shishaning asosiy kamchiligi bo’lib, zarbaga qarshilik ko’rsatmaydi.
Oddiy shishaning zarbga mustaxkamligi atigi 0,2 MPa.
SHishaning optik xususiyatlari muhim bo’lib, nur o’tkazvchanligi (shaffoflik),
yorug’likning sinishi, aks etishi va tarqalishi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi.
Oddiy silikat shisha spekturning barcha ko’rinadigan qismidan nurni o’tkazadi
lekin ulьturabinafsha va infraqizil nurlarni o’tkazmaydi. SHishalning nur o’tkazish
koeffitsienti 0,89 ga yetadi.
SHishalarning issiqlik o’tkazvchanligi 0,5-1,0 Vt/(m°C) oraligida. Issiqlik
izolyatsiyalovchi shisha materiallarning issiqlik o’tkazvchanligi 0,032-0,14 Vt
/(m°C), xona haroratidagi issiqlik quvvati 0,63-1,5 kJ/(kg°C) ga teng.
SHishaning ovoz izolyatsiyasi qobiliyatiga nisbatan yuqori, 1sm
qalinlikdagi
shishaning ko’rsatgichi yarim g’isht devori qalinligiga to’g’ri keladi - 12 sm.
SHishaning kimyoviy qarshiligining tarkibiga bog’liq. Silikat shisha yuqori
ximiyaviy chidamlilikka ega.
