4-mavzu: O‘zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari

4-MAVZU: O‘ZGARMAS TOK CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARI.
Reja:

1.«Elektrotexnika va elektronika» fani ‘redmetini o‘rganishda talabalar; elektr zanjirlari va uning qonunlari, elektr energiyasini hosil qilish va uni uzatishelektr sxemalarini o‘qish; asosiy elektr va noelektrik kattaliklarni o‘lchash; sohada foydalaniladigan mashina va mexanizmlar, qurilmalarning elektr va elektron sxemalarini ishlashini tahlil qilish haqida tasavvurga ega bo‘lishi

2.O‘zgarmas tok zanjirlarini, bir va uch fazali o‘zgaruvchan tok zanjirlarini; murakkab elektr zanjirlarini hisoblash usullarini; elektr va magnit maydonining hosil bo‘lishi va xossalarini; bir va uch fazali sinusoidal tokni hosil qilish va uning qonunlarini; sinusoidal tok zanjirida rezonans hodisalarini

Vaqt birligi ichida o`zining elektrik parametrlari hamda yo`nalishini bir hil meyorda saqlaydigan toklarga o`zgarmas elektr toki deyiladi. O`zgarmas tok zanjiri elementlari, manbaalari, elektr energiya iste’molchilari va boshqa elementlarni shartli belgilanishlari quyida jadvalda ko`rsatilgan. Hozirgi vaqtda canoatda, ayniqsa elektrotransportda qo`llaniladigan o`zgarmas tok energiyasini ko`p qismi turli tipdagi to`g’rilagichlar vostasida o`zgaruvchan toklardan hosil qilinadi. O`zgarmas toklarni hosil qilish uchun o`zgarmas tok generatorlaridan ham keng foydalaniladi. Dunyo miqyosida garchan asosiy foydalaniladigan energiya tarkibini o`zgaruvchan toklar tashkil etsada o`zgarmas tokdan transport sohasida, yengil sanoatda, boshqarish tizimlarida, radiotexnikada, xalq xo`jaligidagi barcha texnikalarni ta`mirlash qurilmalarida ishlatiladi. Elektr energiya manbaaasi sifatida generatorlar, kimyoviy energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi birlamchi elementlar, akkumulyatorlar batareyasi va galg’vanik elementlar ishlatiladi.

2-jadval Nomlanishii	Belgilanishi
O`zgarmas tok elektr generator
Birlamchi element yoki akkumulyator
O`zgarmas tok elektr dvigateli
Elektr lampochkasi
Birlashtiruvchi sim
Bir qutbli rubilnik
Saqlagich
Ampermetr
Voltmetr

O`zgarmas tok motorlari asosan mahsus qurilmalarda ishlatilmoqda, bu texnologik jarayon talablari bilan belgilanadi. Masalan: metallarni gal`vanik qoplash uskunalari, elektroliz qurilmalari, metallarga elektr uchquni bilan va anod-katodli mexanik ishlov berish usku nalarida qo`laniladi. Bundan tashqari o`zgarmas tok motorlari tezligi keng diapazonlarda rostlanadigan elektr yuritmalarida qo`laniladi. O`zgarmas tok energiyasi manbaaalari sifatida tristorli, tiratronli va simobli o`zgartkichlar, dvigatel-generatorlar, boshqarilmaydigan yarim o`tkazgichli to`g’rilagichlar ishlatiladi. O`zgarmas tok qurilmalari uchun 220 yoki 440 V kuchlanish kattaligi tanlanadi 110 V kuchlanish iqtisodiy jihatdan qulay emas. 6,12, 24, 36, 48 va 60 V o`zgarmas tok kuchlanishlari o`zgartkichlar yordamida hosil qilinadi.