28-ma`ruza. Asinxron mashinalarning tuzilishi va ishlash prinsipi. Reja

---

28-ma`ruza. 

Asinxron mashinalarning tuzilishi va ishlash prinsipi. 

Reja: 

1. Asinxron mashinaning tuzilishi va asosiy qismlari. 

2. 

Asinxron mashinalarning ishlash prinsipi

. 

3. 

Asinxron motorlarning turlari.

 

 

Tayanch iboralar. Asinxron mashina, stator, rotor, generator, motor, yulduzcha, 

uchburchak 

 

Asinxron mashinaning tuzilishi va asosiy qismlari 

Asinxron  motorlar  (A.М)  elektr  energiyasini  mexanik  energiyasiga 

aylantiruvchi  qurilmadir.  U  tuzilishining  soddaligi,  arzonligi,  ishda  ishonchliligi 

sababli  sanoat,  qishloq  xo’jaligi  va  xalq  xo’jaligining  barcha  sohalarida  keng 

qo’llaniladi. Har qanday elektr mashinalari kabi A.М. generatorlar rejimida ham 

ishlashi mumkin. Umuman A.М.ning generator rejimida ishlashi iqtisodiy-texnik 

jihatdan  maqsadga  muvofiq  emas,  ammo  oxirgi  yillarda  o’tkazilgan  ilmiy 

tadqiqotlar,  asinxron  mashinalarning  generator  sifatida  ishlatilishining  bir  qator 

ustunliklari  borligini  ko’rsatdi.  Hozirgi  vaqtda  asinxron  mashinalari  asosan  uch 

fazali motorlar sifatida ishlatiladi. 

Asinxron motorlar sanoatda ishlatilayotgan elektr motorlarining 80 foizidan 

ko’progini  tashkil  etadi.  Bunday  katta  talabni  qondirish  uchun  mashinasozlik 

zavodlarida har yili ishlab chiqarilayotgan asinxron motorlarning quvvati vattning 

bir  necha  ulushlaridan,  bir  necha  ming  kilovattgacha,  ish  kuchlanishi  esa  127  V 

dan 10 kV gacha bo’ladi. 

Asinxron  motorlar  qo’zg’almas  stator  va  aylanuvchi  rotor  qismlardan 

iborat.  Stator  ayrim  elektrotexnik  po’lat  plastinkalardan  yig’ilgan  o’zak 

o’rnatilgan  bo’lib,  o’zakning  sirtidagi  ariqchalarga  (pazlarda)  uchta,  fazoda 

120

0

ga  siljigan,  mis  simli  chulg’amlar  joylashtiriladi.  Bu  chulg’amlar  o’zaro 

―yulduzcha‖  yoki  ―uchburchak‖  usulida  ulanib  uch  fazali  elektr  tarmog’iga 

qo’shiladi. Demak, stator chulg’amlarining natijaviy magnit maydoni aylanuvchi 

bo’lib rotorning chulg’amlarini kesib o’tadi. 

A.M.ning  rotori  silindr  shaklida  bajarilib,  uning  ham  ayrim  eletrotexnik 

po’lat  plastinkalaridan  yig’ilgan  o’zagi  ariqchalarida  (pazlarida)  chulg’am 

joylashtirilgan.  A.M.-lar  rotor  chulg’ami  yasalishi  jihatidan  ikkiga  bo’linadi. 

Shunga  muvofiq  rotor  qisqa  tutashgan  A.M.  yoki  alyuminiy  sterjenlardan 

olmaxon  g’ildiragi  shaklida  bajarilgan  bo’lib,  bunday  A.M.ning  rotori  qisqa 

tutashgan A.M.deyiladi. (28.2 -rasm). 

 

---

 

28.1-rasm. Rotori qisqa tutashgan asinxron motorning tuzilishi. 1-val,  2, 6-podshipnik, 

3, 7-qopqoqlar, 4-chiqishlar qutisi, 5-ventillyator,  8- ventillyator qopqogi, 9-rotor, 10 – stator, 

11-korpus, 12-tayanch panjalar. 

 

 

28.2-rasm. Qisqa tutashgan rotor turlari: a) yig’ma, b) quyma rotorlar. 1- shamollatuvchi 

(ventilyatsion) kuraklar, 2-muvozanatlashtiruvchi yuk, 3-rotor magnit o’tkazgichi, 4—qisqa 

tutashtiruvchi halqa, 5-pazdagi sterjenlar 

 

Kontakt  halqalar  esa  grafit  cho’tkalar  yordamida  motordan  tashqariga 

o’rnatilgan uch fazali yurgizish reostati bilan biriktiriladi (28.3- rasm). Yurgizish 

reostati  agar  motor  ishlaganda  rotor  chulg’amining  qarshiligini  va  shu  bilan 

birgalikda rotor tokini boshqarish uchun xizmat qiladi. 

---

 

28.3-rasm. Faza rotorli asinxron motorning tuzilishi [5]. 1, 7-podshipnik, 2, 6-

qopqoqlar, 4– stator, 5-rotor ventillyator, 8-val, 9-chiqishlar qutisi, 10-tayanch panjalar, 11-

halqalar, 12-cho’tkalar.