18-ma’ruza. So‘Z–gaplar

11-ma’ruza. ALOHIDA SO‘ZLAR TURKUMI. MODAL, UNDOV, TAQLID SO‘ZLAR
Rеjа:

• Alohida so‘zlar to‘plamini ajratish tamoyillari.
• Alohida so‘zlar tasnifi.
• Alohida so‘zlarning sintaktik xususiyatlari.
• Taqlid va uning UGMsi.

Mаvzu bo‘yichа tаyanch tushunchаlаr: mоdаl, undоv, tаsdiq-inkоr, tаklif so‘zlаr, so‘z-gаplаr, taqlid so‘zlar.

Bo‘laklarga ajratilmaydigan gaplar yoki so‘z-gaplar umumiy atamasi ostida birlashtiriladigan gaplarning alohida belgilari mavjudki, ular shu belgilari bilan mustaqil so‘zlardan, yordamchi so‘zlardan, sodda yoxud qo‘shma gaplardan farq qiladi.
Alohida so‘zlar to‘plamini ajratish tamoyillari
Bular quyidagilar:
1) mustaqil holda gap bo‘la olish belgisi;
2) gap tarkibida shu gapning biror bo‘lagi bilan sintaktik aloqaga kirisha olmaslik belgisi;
3) o‘ziga xos g‘ayrioddiy ma’noga ega bo‘lish belgisi;
4) bog‘lamalar bilan birika olmasligi va shuning uchun mayl, zamon, shaxs/son shakllariga ega emaslik belgisi.
So‘z-gaplar mustaqil gap bo‘la olish qobiliyatiga ega bo‘lganligi uchun bu so‘zlarga nisbatan semantik funktsional shakllangan so‘z-gaplar atamasi qo‘llaniladi. Bu atamadagi “semantik” tarkibiy qismi hodisaning lug‘aviy (ma’noviy) tomoniga ishora qilib turadi. Bunda gap markazi mavqeida kelgan leksemalarning ikki tabiiy xususiyati namoyon bo‘ladi, ya’ni bunda leksik birlik ham so‘z, ham gapdir.
Bu atamaning funktsional tarkibiy qismi esa so‘z-gaplarning sintaktik vazifa bajarishi faqat gap markazi vazifasida kela olishi bilan chegaralanganligini ifodalaydi. Demak, semantik-funksional shakllangan gaplar grammatik shakllangan gaplardan farq qiladi va kesimlik ma’nolari so‘z-gaplarda leksik birlikning yoki atov birligining o‘zida mujassamlanganligi tufayli so‘z-gaplarning lisoniy qurilish qolipi sifatida berilgan.