13- маъруза: Ўзгармас ток машиналарида якор реакцияси, якор реакциясини хисоблаш

Маъруза: Ўзгармас ток машиналарида якор реакцияси, якор реакциясини хисоблаш.

Режа:

1. Ўзгармас ток машиналарида якор чулгами хосил килган магнит майдон.

2. Якор реакциясини хисоблаш.

3. Коллектор пластиналари орасидаги кучланиш.

 

 

Магнит занжирни хисоблашда узгармас ток машинасининг якор чўлғами орқали ток оқмаган, яъни, салт ишлаш режими учун ўзгармас ток машинасининг хаво бўшлигидаги магнит майдонни (1,а-расм) кўриб ўтган эдик. Агар якор чўлғами истеъмолчига уланган бўлса, у холда бу чўлғам орқали электр токи оқиб ўтади ва ўзининг магнит майдонини хосил қилади. Машинанинг чўткалари геометрик нейтрал чизигида ўрнатилган бўлса, якор чўлғамининг магнит майдон куч чизиқлари қутб ўзакларининг ўқига кўндаланг йўналган бўлади (2,б-расм). Электр машинанинг валидаги электромагнит момент қўзгатиш ва якор чўлғамлари хосил қилган магнит майдонларнинг ўзаро таъсири натижасида хосил бўлади. Демак, якор ва қўзгатиш чўлғамлари ўзгармас ток машинасининг умумий майдонини хосил қилишар экан.

1-расм. Қўзғатиш чўлғамининг (а) ва якорнинг (б) магнит майдонлари

 

Якор чўлғами хосил қилган магнит майдон қўзғатиш чўлғами хосил килган магнит майдонни кўринишини ва катталигини сезиларли даражада ўзгартиради, бу холга ўзгармас ток машинасининг якор реакцияси деб аталади. Юқорида айтганимиздек, чўткалар коллектор юзасида геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилган бўлса, якор реакциясининг майдон куч чизиқлари қутб ўқига кўндаланг йўналган бўлади, шунинг учун бундай холга якорнинг кўндаланг реакцияси деб аталади. Якорнинг кўндаланг реакцияси қутб ўзагининг биринчи ярмида асосий магнит майдонни кучайтирса (2-расм) иккинчи ярмида кучсизлантиради. Якорнинг кўндаланг реакцияси таъсирида машинанинг якор юзасидаги индукция нолга В=0 тенг бўлган нуқталардан ўтган геометрик нейтрал чизиги  бурчакка бурилади, бу чизиққа машинанинг физик нейтрал чизиғи деб аталади (2-расм).

Якор чўлғами хосил қилган магнит майдон қўзғатиш чўлғами хосил килган магнит майдонни кўринишини ва катталигини сезиларли даражада ўзгартиради, бу холга ўзгармас ток машинасининг якор реакцияси деб аталади. Юқорида айтганимиздек, чўткалар коллектор юзасида геометрик нейтрал чизиғида ўрнатилган бўлса, якор реакциясининг майдон куч чизиқлари қутб ўқига кўндаланг йўналган бўлади, шунинг учун бундай холга якорнинг кўндаланг реакцияси деб аталади. Якорнинг кўндаланг реакцияси қутб ўзагининг биринчи ярмида асосий магнит майдонни кучайтирса (2-расм) иккинчи ярмида кучсизлантиради. Якорнинг кўндаланг реакцияси таъсирида машинанинг якор юзасидаги индукция нолга В=0 тенг бўлган нуқталардан ўтган геометрик нейтрал чизиги  бурчакка бурилади, бу чизиққа машинанинг физик нейтрал чизиғи деб аталади (2-расм).