1. Motivatsiya nima? Tashqi mativatsiya

REJA:
1. Motivatsiya nima?
2. Tashqi mativatsiya.
3. Ichki mativatsiya.
4. Mativatsiyani rag’batlantirish.

Hayotda o'zingizni va boshqa odamlarni rag'batlantirish juda muhimdir. Bundan, umuman olganda, ta'lim yoki kasbiy faoliyat samaradorligi bog'liq. To'g'ri turtki berish uchun tashqi, ichki motivatsiya, ularning shakllanish xususiyatlarini bilishingiz kerak.

TUSHUNCHALAR TA'RIFI

Tashqi motivatsiya tashqaridan kuchlar orqali ishlashga undashdir. Ya'ni, odamlar xatti-harakatlarining sabablarini o'zlari qabul qiladilar va o'zlarini piyon deb hisoblaydilar. Bunday motivatsiya tashqi moddiy va psixologik shart-sharoitlar bilan tartibga solinadi: pul, mukofot va hatto jazo. Amalga bo'lgan g'ayriyat hozirgi vaziyatdan kelib chiqadigan imtiyozlarga asoslangan.
Ichki turtki insonga "Men" ga etaklaydigan malakaga va shaxsiy tanlovga bo'lgan ehtiyojlar bilan bog'liq. Bunday turtki bilan, odamlar nima qilishayotganining haqiqiy sababi ekanini tushunadilar va atrof-muhit bilan samarali ta'sir o'tkazadigan vosita sifatida o'zaro munosabatlarda o'zlarini his qilishadi. Ya'ni ichki motivatsiya, ehtiyojlar, manfaatlar, niyatlar, maqsadlar, istaklar, o'z-o'zini ishonch, o'z-o'zini anglash imkoniyati, ishdan qoniqish hissi ishlatiladi.

TASHQI MOTIVATSIYA

Ishchilar mukofotni va'da qildilar, ular tezroq ishlay boshladilar. Tuzilgan jarimalar va qoidalar, odamlar unga yoqadimi yoki yo'qmi, ularga suyanila boshladilar. To'satdan bo'ronli bulut sizni tezroq uyga aylantiradi. Jinoyatchi sizni qurol-yarog 'jo'natdi va pul talab qildi - darhol pulingizni berasiz.

Bularning barchasi tashqi motivatsiya misollari. Yuqorida aytib o'tilganidek, u shart-sharoitlar yoki rag'batlantiruvchi vositalar orqali harakatlarni keltirib chiqaradi. Boshqacha qilib aytganda, bular atrofdagi jamiyatdagi yutuqlardir. Albatta, faoliyatning ichki tashqi motivatsiya sifatida harakat qilish yo'llari qanday? Kasbiy o'sish, katta maosh, nufuzli narsalar (kvartira, uy, mashina), maqomi, sayohat qilish, tan olinishi.
Tashqi motivatsiya doim o'zgarishi mumkin. Kecha oilangizni qo'llab-quvvatlash uchun pul topishingiz kerak edi, va ertaga pulni yangi kvartiraga, avtoulovga yoki bolalarni tarbiyalashga kerak bo'ladi. Bunday motivatsiyaning eng yorqin va klassik namunasi - oltin baliq va baliqchi haqidagi ertak. Tashqi motivatsiyaga urg`u berilgan darslarda o`quvchi fanga oid ma`lumotni emas, unga berilgan mukofot yoki jazoni eslab qolishi osonroq bo`ladi. Masalan, tarix fani o`qituvchisi dars payti har bir to`g`ri javob uchun bittadan konfet bergan bo`lsa, bir necha kun o`tib o`quvchilar konfet yeganini eslaydi-yu, to`g`ri bergan javoblarini unutib qo`yadi. Yoki xuddi o`sha darsda, noto`g`ri javob uchun, o`quvchilarni turg`izib qo`yib, so`kilsa, bola ma`lumotlarni emas, turib, so`kish eshitganini yaxshiroq eslab qoladi.
Qolaversa, mukofot va jazo tizimi vaqt o`tgan sari o`z ta`sirini yo`qotadi, va o`quvchilarda motivatsiya saqlash uchun mukofot va jazolar darajasini tobora oshirib borishga to`g`ri keladi. Mukofot va jazolar berilmay qo`yganda esa, motivatsiya butkul yo`qolish xavfi bor.
Shu sababdan, asosiy e`tibor jazo va mukofotlarga, baho va imtihonlarga emas, fanning o`ziga qaratilishi lozim. O`qituvchi iloji boricha darsga va topshiriqlarga qiziqish uyg`otishi, o`quvchilar bilan yaqindan muloqot o`rnatib, ularning hayotiy sharoitlari, maqsadlari va ularni ruhlantiruvchi omillarni o`rganishi talab etiladi.
Ichki motivatsiyaning kamchilik tomoni shundaki, uni shakllantirish k`oproq vaqt talab etadi. Bundan tashqari, ichki motivatsiyani uyg`otish har bir o`quvchiga alohida yondashuv talab qiladi va o`quvchilar shaxsiyatini yaxshi bilishni taqozo etadi. Garchi qiyin tuyulsa ham, odatda inson o`rganishga bo`lgan tabiiy ichki motivatsiyaga ega bo`ladi.
Faqat ana shu motivatsiyani dars mazmunini boyitish, o`rganuvchilarning qiziqish va kechinmalarini hisobga olish orqali chaqirilsa, bas. Ichki motivatsiyaga ega insonlar yaxshiroq natijalarni ko`rsatishadi, o`rganishlari osonroq kechadi va ichki motivatsiya uzoqroq muddat yo`qolmay turadi. Va yana bir muhim jihat, ichki motivatsiya insonning ruhiy holati hamda salomatligi yaxshiroq bo`lishiga ham xizmat qiladi. Ichki motivatsiyaning kuchli bo`lishi ko`plab ruhiy muammolar, hayotdan bezish, zo`ravonlik va hatto narkomaniyaning ham oldini olib, o`quv muassasa hududidagi tartib-intizom va ma`naviy muhit yaxshilanishiga xizmat qiladi.
Tashqi motivatsiyadan butunlay voz kechish ham shart emas. U ham muayyan turtkiga sabab bo`ladi. Ayniqsa, dastlabki davrda, hali ichki motivatsiya shakllanib ulgurmagan paytda u ham qo`l kelishi mumkin. Lekin, bolada ichki motivatsiya shakllangan sari, tashqi motivatsiya omillarini asta-sekin kamaytirib borish maqsadga muvofiq.
Ichki motivatsiyaning asosiy shartlaridan biri bu – ixtiyoriylik. Har ikki tomon, o`quvchi ham, o`qituvchi ham darsga xohlab, o`z ixtiyori bilan kelayotgan bo`lishi juda muhim. Shu bois, o`rganuvchi va o`rgatuvchilarning xohish-istaklarini yaxshi aniqlash, ularga nima kerag-u, nima kerak emasligidan ogoh bo`lish zarurdir. O`quv muassasa rahbariyati o`qituvchilarning kayfiyati, ishga bo`lgan intilishini ijobiy bo`lishi uchun mehnat sharoitlari hamda muassasadagi psixologik muhitni yaxshi holatda saqlashi ham juda muhim. Zero, o`qituvchidagi intilish va qiziqish o`quvchiga ham o`tadi, va aksincha, o`qituvchi ham faqat tashqi motivatsiya asosida ishlayotgan bo`lsa, darsda u o`quvchilardagi ichki motivatsiyani so`ndirib qo`yishi ham hech gap emas.
Motivatsiya masalasi nafaqat ta`lim, balki deyarli hamma sohalarga tegishli. Buni anglagan ish beruvchilar tobora ko`proq ish joyini xursandchilik joyiga aylantirishga, har bir xodim o`z mehnatidan chinakamiga rohatlanishiga e`tibor qaratishmoqda. Oddiy misol sifatida, Google kompaniyasini olishimiz mumkin. U yerda ishchilar uchun o`yin maydonlari, massaj kursilari, alohida shinam xonalar, tekin taom va shirinliklar kabi qulayliklar yaratilgan. Maqsad shuki, xodimlar bu yerda o`zini erkin va yoqimli his qilsin.
Natija qanday bo`layotgani ma`lum – Google dunyodagi eng muvaffaqyatli kompaniyalardan bo`lib kelmoqda. Albatta, bunday darajadagi sharoitlarni hosil qilish katta mablag`ni talab etadi. Hamma ham bunga qodir emas. Lekin, ba`zi bir arzimas ko`ringan holatlarni yaxshilash, hech bo`lmasa behuda uzundan-uzoq majlis yoki hujjatbozliklarni kamaytirish, xodimlarni bir-biri bilan taqqoslayverishni bas qilishning o`zi ham muhitga va ish sifatiga ijobiy ta`sir o`tkazadi.

ICHKI TURTKI

Kichik bir bola doimo biror narsaga harakat qiladi yoki kashf qiladi. U juda muhim va qiziqarli. Bir kishi ish haqi uchun ishlamaydi, lekin uning sevimli ishi tufayli. Bu ichki motivatsiya misollari. Yuqorida aytib o'tilganidek, u tashqi omillarga va atrof muhitga bog'liq emas. Faoliyatning mazmuni insonni buni amalga oshirishni talab qiladi.
Ichki motivatsiya sifatida nima foydalanish mumkin? Shaxsiy rivojlanish, muhtojlikni his etish, o'z-o'zini tasdiqlash, g'oyalarni amalga oshirish, ijodkorlik, muloqotga muhtojlik, orzularning bajarilishi.

motivatsiyasi ancha samarali. Biroq, bu turdagi shaxslarning ta'siri yanada yaxshi ta'sir qiladi.
Xodimning ichki ishtiyoqi uning ishini pulli xobbi deb hisoblasa. Ehtimol, agar barchasi bo'lmasa, demak, ko'p odamlar bunga intilishadi.
Har ikki turdagi motivatsiyani ham qo'llash ancha foydali. Eng muhimi, ular o'rtasida muvozanat va muvozanatni saqlab qolishdir.

MOTIVATSION OMILLAR QANDAY ISHLAYDI?

Darhaqiqat, barcha motivatsion omillar ikki g'oyaga tushirilishi mumkin:

1. 
   Ovqatlanish uchun. Bu ijobiy omillar.
   
2. 
   Noqulay holdan qutuling. Bu allaqachon salbiy omillar.
   

Ularning hammasi tashqi va ichki bo'lishi mumkin. Bir vaqtning o'zida ijobiy va salbiy omillarning mavjudligi ushbu harakatga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bu juda kuchli surish, tortish-turish turiga aylanadi. Bir tomondan, inson mukofotni olishni istaydi, boshqa tomondan - jazodan qochadi.
Tashqi va ichki motivatsiya, ijobiy va salbiy omillar turli yo'nalishlarda, turli yo'nalishlarda harakat qiladi va har doim ham teng bo'lmagan natijalarga olib keladi. Albatta, odamlar ta'sirning har qanday turidan ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadilar. Biroq, har bir kishi hali ham bir tomonga ustunlik beradi, deb bilasiz. Doimiy ravishda chaqirilishi kerak, tahdid solishi kerak, ikkinchisi esa mukofot berishi kerak.
Aniqlik uchun, quyida keltirilgan jadval ishchilarni rag'batlantirish uchun ishlatilishi mumkin.

MOTIVATSIYA HAQIDAGI BILIMLARNI QO'LLASHNING NAMUNASI

Yuqoridagi hikoya, tashqi va ichki motivatsiya qanday ishlayotganligini ko'rsatib beradi va ingl.
Keksa bir ayolning derazalari ostida har kuni bolalar bilan o'ynash va shovqin-suron bilan gaplashadigan bir kompaniya yig'ildi. Tabiiyki, keksa ayol uni yoqtirmasdi, lekin uning so'rovlari va bo'sh vaqtini boshqa joyda o'tkazishga ikkilanishi yordam bermadi. Keyin u vaziyatni boshqa tarzda o'zgartirishga qaror qildi.
Har kuni bir ayol uyiga juda yaxshi o'ynash uchun bolalarga ellik rubl berdi. Albatta, bunday tartibli bolalar yoqdi! Keksa ayol bu miqdorni asta-sekin kamaytira boshladi. Va bir nuqtada, ular bolalar arzon bo'lganiga o'xshab, derazalari ostida o'ynashdan bosh tortishdi va endi u erda ko'rinmadi.
Bu ayolning ahvolini hal qiluvchi yo'l. Bolalar ichki motivatsiyasi (deraza tagida o'ynash istagi) tashqariga ko'chirildi (pul ishlash uchun), lekin u ham g'oyib bo'ldi.

BOSHQALARNING MAQSADI

Odamlar intilishga asoslanadigan odamlar, konforga e'tibor bermaydilar. Ular shaxsiy manfaatlar va tashkilotning maqsadlari amalga oshirilishi bilan boshqariladi. Jazo bilan ishlaydigan xodimlar konfor hududidan mahrum bo'lgan narsalarni qilmaydi.
Tashqi ijobiy omillarni hisobga olish juda muhimdir. Bu pul, ishonchlilik, sharoit va xavfsizlikdir. Ichki ijobiy omillar kamroq ahamiyatga ega. Bu yutuqlar, o'sish, hokimiyat, e'tirof va mas'uliyatdir. Bu omillarning faqatgina to'g'ri birikmasi ishdan qoniqish hosil qiladi. Ularning yo'qligi bilan ish noshar'iy va chidab bo'lmas bo'ladi. Shu nuqtai nazardan, talabalar yoki maktab o'quvchilarining turtki bo'lishi umuman boshqacha. Ichki ta'lim motivatsiyasi ustunligi muhim.

RAG'BATLANTIRUVCHI MUHITNING BELGILARI

Har qanday faoliyatni tashkil qilishda bir nechta talablarni hisobga olish muhimdir. Ular nafaqat ehtiyojlarini qondirish va to'g'ri g'ayriyatni shakllantirish uchun zarurdir

• 
  Faoliyatlar ijodiy va xilma-xil bo'lishi kerak.
  
• 
  Vazifalarni bajarishda rivojlanish qobiliyati.
  
• 
  Guruhga va uning tarafidan tan olinishiga his-tuyg'u.
  
• 
  O'z vakolati doirasida mustaqil qaror qabul qilish huquqi.
  
• 
  Yordam va yordamni his qilish.
  
• 
  Muvaffaqiyatning tashqi fazilatlari: maqtov, rag'batlantirish, iltifot.
  
• 
  Kerakli harakatlarning mazmuni.
  
• 
  O'z fikringizni ifodalash imkoniyati.
  
• 
  Olingan ma'lumotlarning mavjudligi va o'z vaqtida bajarilishi.
  
• 
  Ishlar bajarilganidan keyin fikrlar.
  

Agar ushbu belgilar (yoki kamida ko'pchiligi) faoliyatni tashkil qilishda ishtirok etayotgan bo'lsa, ichki motivatsiyani shakllantirish muvaffaqiyatli bo'ladi deb hisoblanishi mumkin.

SELF-MOTIVATSIYA TARAQQIYOTNING VOSITASIDIR

Mantiqiy harakatlar uchun qaerga va qaerga borishni bilish, shuningdek, katta ehtirosga ega bo'lish muhimdir. Ya'ni o'z-o'zini rag'batlantirish zarur. Bunga qanday erishish mumkin? Quyida keltirilgan qoidalarga va qoidalarga rioya qiling:

• 
  O'zingizni faqat erishish mumkin bo'lgan maqsadlarni qo'ying. Bu ularga erishishning yagona yo'li.
  
• 
  Katta maqsadlarni kichik vazifalarga ajratish.
  
• 
  Yutuqlar jurnalini saqlang.
  
• 
  Tugallangan vazifalar uchun doimo mukofot bilan o'zingizni mukofotlang.
  
• 
  Mumkin bo'lgan kam tanqidlardan foydalanishga harakat qiling.
  
• 
  Sizning ishingizdagi o'xshash odamlarni qidiring.
  
• 
  Boshqalari bilan raqobat qilishga va eng yaxshi bo'lishga harakat qiling.
  
• 
  Faqat ijobiy va g'ayratli insonlar bilan o'zingizni o'rab turing.
  
• 
  Kitoblarni o'qing va sizni rag'batlantiradigan filmlarni
  
• 
  tomosha qiling
  
• 
  
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  

• 
  Agar barchasi bo'lmasa, unda kamida bir nechta nuqtani amalga oshirishga harakat qiling va siz albatta biznesga kirishni xohlaysiz! Yaxshi natija olish uchun ijobiy va salbiy omillardan foydalanish, ichki va tashqi motivatsiyani qo'llash muhim ahamiyatga ega.
  
• 
  Mutaxassislarning fikricha, ichki motivatsiya - bu eng yaxshi shakl. Qachonki odamlar o'zlarini biror ishni bajarishga undasa, bu yanada qoniqarli bo'ladi va avtonomiyani saqlashga yordam beradi. Tashqi motivatorlar avtonomiyaning (o'zini o'zi boshqarish) pasayishiga olib kelishi va odamning loyihaga chinakam qiziqish bildirish ehtimolini kamaytirishi mumkinligi haqidagi dalillar ko'paymoqda.
  
•