1-Mavzu: O‘qituvchi kasbiy faoliyatiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar. Kasbiy kompetentlikni rivojlantirish omillari

1-Mavzu: O‘qituvchi kasbiy faoliyatiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar.

Kasbiy kompetentlikni rivojlantirish omillari.

Reja:

1. Pedagog imidji. Pedagogning o’z-o’zini kasbiy va shaxsiy takomillashtirib borish yo’llari .

2. “Kompetentlik” tushunchasining mohiyati. Kasbiy kompetentlik sifatlari.Pedagogik kompetentlikning muhim tarkibiy asoslari.

Tayanchiboralar:Pedagogimidj, pedagogiktexnika, madaniyat, notiqlik, nutq, nutqmadaniyati, kompetentlik”

1. 
   Pedagog imidji. Pedagogning o’z-o’zini kasbiy va shaxsiy takomillashtirib borish yo’llari .
   

Pedagogimidji - pedagogningma`naviy-axloqiyqiyofasibilantashqiko`rinishio`rtasidagio`zarouyg`unlik, mutanosiblikdir. “O`zinitaqdimotqilishningumumiytexnologiyasi”da 4 taasosiytexnologikjihatlarmavjud:

1.Qiyofavizualizatsiyasi (tashqiqiyofa)

2.Kommunikativlik (muloqotqilish)

3.Verbaleffekt (notiqlik).

4.Flyuidnurlanish (tashqiemotsiya).

Qiyofavizualizatsiyasiquyidagilardanamoyonbo`ladi:

• kinetika: tananafisligi, hatti-harakatvaholatelegantligi, ishorasan`ati.

•kiyinishusuli: erkakvaayollaruchunzamonaviymodaolamitendensiyalariasosidaklassikuslubdakiyinibyurish, aksessuarlar

samaraligi.

•feysbilding: yuzgigiyenasi, makiyaj, sochlarniparvarishlashvamossoch

turmaginitanlash.

Kommunikativlikdeganda, o`zaroto`g`rimuloqotqilishqoidalariga

rioyaqilishnazardatutiladi, ya`nisuhbatdoshgahurmatbilanmunosabatdabo`lish, shaxsiyjozibadorlikdanfoydalash, suhbatdoshgayolg`onmulozamatqilmaslik, haqiqatninoto`g`ritalqinqilmaslikvah.k.

Verbaleffektesaquyidagilardanamoyonbo`ladi:

- oyoqlarningyig`ilganholatdaturishi,

- qo`llarningme`yoridaharakatlanishi,

- ovoztembriningjudayuqoriemasligiyokiaksinchayuqoriligi,

- ifodalinutqnirivojlantirish

- mazmunlinutq .

Flyuidnurlanish (tashqiemotsiya) birinchitaassurot, tanishuvningbirinchisoniyalaridanamoyonbo`ladi:

- yoqimlitashqiko`rinish

- go`zalhulq-atvor

- ifodalivanafisnutq - bilim

- xarizmatikta`sir

- hurmatninamoyishetish

Pedagoglarhartomonlamata`lim-tarbiyajaraѐninito`g`ritashkiletishibilanbirgao`zlariningtashqiqiѐfasigahame`tiborberishilozim. Tashqiqiѐfaorqaliinsonlarningqiziqishlariniorttirganholda, o`zininamoѐnqilaolish, o`zigaog`diraolishvae`tiborniqarataolishdarsjaraѐninisamaradorliginioshiradi. Pedagoglardafaqatginaiste`dodiningo`zi yetarliemas, balkio`quvchilargaѐqaolishnihambilishikerak.

Lug`aviyjihatdan “imidj” (ing. “image”) tushunchasi “siymo”, “timsol”, “qiѐfa” va “obraz” ma`nolarinianglatadi. Mohiyatigako`raesaushbutushunchaѐrdamida “joziba”, “maftunkorlik” ma`nolariniifodalaydi.

Imidj - aniqbirinsongabo`lganmunosabatdainsonlartafakkuridayuzagakeladigantashkilotѐkiboshqaijtimoiyob`ektqiѐfasidir.

Pedagogikimidj - pedagogningma`naviy-axloqiyqiѐfasibilantashqiko`rinishio`rtasidagio`zarouyg`unlikvamutanosiblikdir.

O`qituvchiningtashqiqiѐfasiniifodalovchimadaniyati

1. Gavdanitutish-to`g`ritutish(yurishda, o`tiribturishda), qo`llarningo`qituvchistolidaerkinholatdabo`lishi, batartibligi, ixchamligi.

2. Kiyim- ozodaligi, shinamvabashangligi, kamtarligi, ranglningmosholdatanlanishi, kiyimningѐshigavakasbigamosligi, kiyimnimodagamuvofiqligi, bijuteriya, taqinchoqlarningko`pvakamligi, ishigamosligi.

3. Pardozningme`ѐrdaligi, ѐshi, kasbivaishigamosigi.

4. Sochturmagi(sochningma`lumbirtartibliligi).

5. Pedagogningmimikvapantomimikifodasi. O`qituvchiningpedagogiktexnikasitizimidamimikvapantomimikifodalarihammuhimo`rintutadi. Pedagogningmimikvapantomimikifodasi, o`qituvchiningimo-ishorasida, ma`noliqarashlarida, rag`batlantiruvchiѐkikinoyalitabassumidanamoѐnbo`ladivaularo`qituvchi-tarbiyachiningpedagogikta`sirko`rsatishida, o`quvchi-talabalargamashg`ulotlarnita`sirchan, qiziqarli, samaraliva

mazmunlio`tishuchunpuxtazamintayѐrlabberadi.

6.Mimika-his-hayajonningifodaetishi, yuzmushaklarining, ma`noliharakatlarningso`zlaѐtgannuqtagagapgamosligi. Mimika- buo`zfikrlarini, kayfiyati, holati, hissiѐtinitinglovchibajaraѐtganishdanroziligiѐkinorizoliginibildirishmaqsadidauchunyuz, qosh, ko`zmuskullariniharakatgakeltiraolishsan`atidir. Ba`zanyuzningvanigohningifodasio`quvchilargakattatarbiyaviyta`sirko`rsatadi. Mimikharakatlar, ifodalarma`lumotlarninghissiyahamiyatinikuchaytirib, ularnichuquro`zlashtirishuchunimkonyaratadi. O`quvchipedagoggaqarabuningkayfiyatini, munosabatini «o`qib» oladilar. Shuninguchunuydagiba`zinoxushliklaro`quvmashg`ulotlarigata`sirko`rsatadi. Mimikifodalaro`quvchiningo`quvkayfiyatigao`ziningsalbiyta`siriniko`rsatmasligikerak. Yuzifodasida, mimikbelgilaridafaqatdarsmashg`ulotlarigaxosta`siriniko`rsatabilishitalabetiladi. Buo`quv - tarbiyatopshiriqlarini yechisho`quvchilarta`limivatarbiyasigaijobiyyo`nalishberaoladiganko`rinishlarniifodalashilozim.

Yuzifodasi, esao`znavbatidanutqvamunosabatxarakterigamosbo`lishikerak. Uishonch, ma`qullash, ta`qiqlash, norozilik, quvonch, faxrlanish, qiziquvchanlik, befarqlik, ikkilanishkabixususiyatlardaifodalanishimumkin. Mimikifodaningasosiydetalisifatidaqaydqilinganidekqosh, ko`z, yuzko`rinishivamuskullariishtiroketadi. Ko`z, qosh, yuzo`quvchi- talabalarjavobidanqoniqish, xursandbo`lish, faxrlanishѐkie`tirof, norozilik, qoniqmaslik, xafabo`lishvaboshqabelgilarniifodalasa, ta`limoluvchilardiqqatinibo`lmasdan, boshqalargaxalaqitbermasdanta`lim - tarbiyaishlariniolibborishmuvaffaqiyatlikechadi. Shunihamalohidae`tirofetishjoizki, mimikifodalarnamoyishqilinaѐtganpaytdao`qituvchiningnigohio`quvchi-talabalarga, ѐkiayrimo`quvchilargaqaratilganbo`lishizarur. Doskaga, eshikka, derazaga, ko`rgazmaqurollargaѐkidevorganigohtashlabmimikifodalarninamoyishqilishdanqochishlozim.

7.Pantomimika- qo`l,oѐq, gavdaharakatlari: yurish, qadamtashlash, erkin

harakatqilish, jestlarvaboshqalar. Pantomimika –bugavda, qo`l, oѐqharakatidir. O`qituvchidarsdao`quvma`lumotlarinibaѐnqilarekan, gavdaholatiorqalima`lumotlarningobrazinichizadi, o`quvchi-talabalarbundanzavqlanadilar, ichkihis-tuyg`ulari, ularningtashqihissiѐtlaribilanqo`shilibbutunborliqma`lumotlarmazmuninio`zlashtirishgaqaratiladi. Gavdanirosttutibyurabilish, fikrlarinianiqvato`liqbaѐnqilaturibqo`l, boshniturliharakatlargakeltirisho`qituvchiningo`zbilimiga, kuchigaishonchinianglatadi. Shunihamunutmaslikkerakki, o`qituvchitalabalaroldidao`zinitutabilsa, harakatlarinitartibgakeltiraolsa, o`quv-tarbiyajaraѐnisamaralibo`ladi. Ma`ruzadaoѐqlar 12-15 sm. oraliqdabiroѐqsaloldingasurilganholdaturishbuo`qituvchiningfaninimukammalbo`lishi, unitushuntiraolishigaishoradir. O`qituvchiningishoralarima`nolibo`lib, uortiqchaharakatlardanxolibo`lmog`idarkor. Masalan, keraksizhollardaqo`llaribilanimo-ishoralarqilish, boshiniuѐq-buѐqqatashlash, oѐqlarinikeribo`tirishvah.k. Bundayholatlaro`quvchi-talabalarningg`ashinikeltiradivao`quvfaniga, o`qituvchiganisbatanhurmatsizlikhis-tuyg`ulariniuyg`otadi.

O`qituvchiauditoriya (sinf)dayurganpaytidafaqatoldinvaorqagaqarabyurishitavsiyaetiladi. Chunki, agaruѐntomonlarga, ya`ni, uѐndan, buѐngayursatalabalarfikribo`linadivaulartezcharchabqoladilar. Oldtomongayuraѐtganida, o`qituvchiengmuhimvoqealarnibaѐnqilishilozim, chunkibundatalabalaro`qituvchinibutundiqqatlaribilaneshitaѐtganbo`ladilar. Yuzitalalabalargateskariholdayuraѐtgandaunchaahamiyatgamolikbo`lmaganfikrlarniaytish, dalillarkeltirishmaqsadgamuvofiqbo`ladi. Chunki, buvaqtdao`quvchi-talabalarbirozerkinholatdao`zlarinihisqilaѐtganbo`ladilar.

8. O`zhissiѐtiniboshqaraolishmalakasi. O`qituvchiningpedagogiktexnikasitizimidao`zhatti-harakati, hissiѐtiniidoraqilishivaruhiy (psixik) holatiniboshqaraolishita`lim-tarbiyajaraѐniuchunmuhimahamiyatkasbetadi. O`qituvchita`sirko`rsatishvaqtida (darsda, darsdantashqarimashg`ulotlarpaytida, tarbiyaviyishlarjaraѐnida) o`zhissiѐtiniboshqaraolishi, jiddiybo`lishi, umidbaxshlik, hayrixohlikkayfiyatdabo`laolishihampedagogiktexnikatiziminingmuhimelementidir. BuyukruspedagogiA.S.Makarenkoaytganidek: «Tarbiyachitashkiletishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, ѐkijahldorbo`lishinibilishilozim, Uo`zinishunday

tutishikerakki, uningharbirharakatitarbiyalasinvao`qitsin». Bundaymalakagaegabo`lganpedagogo`z-o`zininazoratqilaoladi, pedagogikfaoliyatidavomidasog`lomasabtiziminio`zidatarbiyalayoladi, asabiylashishdan, hissiyvaaqliyzo`riqishlardano`ziniasraydi. O`zxatti - harakati, hissiyholatininazoratqilishdapedagog, avvalo, o`zidaquyidagilarnishakllantirishilozim:

- hayrixohlikvaoptimizmruhidabo`lish;

- o`zhulqininazoratqilish, (muskulzo`riqishini, harakatini, nutq

tempini, nafasolishinitartibgasolish);

- faoliyatnidamoldirish, ya`nilirik, musiqaviy, yumoristik, jismoniy

daqiqalarniyaratish;

9.O`qituvchiningaktyorlikvarejissyorlikmalakalari. O`qitishsamaradorliginioshirishvaijobiytarbiyaviyta`sirko`rsatishuchuno`qituvchipedagogiktexnikasitizimidano`rinolganyanabirmalaka – buo`qituvchiningaktѐrlikvarejissѐrlikmalakasidir. Xususan, adabiѐt, odobnoma, ma`niviyatasoslari, tarixo`qituvchilariuchunaktѐrlikmalakasinihoyatdazarur. Ma`lummavzular, obrazlar, tarixiyqahramonlarnitavsiflaѐtgandaaktyorlik, o`quvma`lumotlariniso`rash, o`quvchi-talabalarfaoliyatinitashkiletishdaesa, o`qituvchigarejissyorlikmalakalarizarur. Bumalakalaro`qituvchigayoshlarbilanmuomalaqilishdatarbiyalanuvchi - o`quvchilarningaql - idrokkinaemas, balkiularninghis-tuyg`ularigata`sirko`rsatish, ulargaolamganisbatanhissiy - qadriyatlimunosabatdabo`lishtajribasinio`zlashtirishgayordamlashadi.

Shundayqilib, o`qituvchidayuqoridaqaydetibo`tilganpedagogiktexnikako`nikmalarinitarbiyalanganbo`lsa, uyoshlarnio`qitish, tarbiyalash, vaularnishaxssifatidakamoltoptirishsohasidamuvaffaqiyatgaerishadi. Ta`kidlanganidekshaxsiy-kasbiymalakalaro`qituvchiningijtimoiy – gumanitar, ixtisoslikhamdamaxsusfanlarbo`yichabilimlariniboyitadipedagogikmahoratniegallashgaintilishnikuchaytiradi, o`zkasbigaqiziqishvaburch, hamdamas`uliyatnihisqilishnirivojlantiradi. Vabumalakalaryoshlarnio`qitish, tarbiyalash, tashkilqilish, targ`ibotqilish, mustaqilbilimolishishlarigayordamberadi.

Kiyimningvazifasi – bunafaqatinsonniissiqdan, sovuqdanhimoyaqilish, balkio`zigajalbetishnihamuddalashikerak. Kiyimgaqarabinsongabahoberiladialbatta, ozoda, yarashganvasipokiyimkishiningishigatalabchanligivaichkikamtarligihaqidama`lumotberadi. Pedagogningijobiyqiyofasivajozibasi, o`quvchilargapsixoterapevtikta`siro`tkazadihamdata`limsamaradorliginioshiradi.

Hozirgikundata`lim-tarbiyaninginsonparvar, demokratikxarakterdaekanligi, ta`limoluvchilarnierkin, mustaqilfikryuritishgavaongliintizomgao`rgatish, intellektualvama`naviy-axloqiyjihatdantarbiyalash, o`qituvchidanchuqurbilimga, kasbiymalakavako`nikmalarga, yuksakaxloqiyfazilatlargaegabo`lishnitalabqiladi. Shujihatdano`qituvchiningta`limoluvchilarbilanmunosabatida “Pedagogiktakt” muhimpedagogikqobiliyatsifatidae`tirofetiladi. Tilni, uningqonun-qoidalariniyaxshitushunish, aniq, ravshanifodalinutqto`zaolish, tilningifodaviyvositalaridanmazmuniga, uslubigako`ranutqiyvaziyatgaqarabo`rinlifoydalanaolishmahoratidir.

Bozormunosabatlarisharoitidamehnatbozoridaustuvoro`rinegallagankuchliraqobatgabardoshlibo`lishharbirmutaxassisdankasbiykompetentlikkaegabo`lish, uniizchilravishdaoshiribborishnitaqozoetmoqda. Xo`sh, kompetentliknima?Kasbiykompetentliknegizidaqandaysifatlaraksetadi?Pedagogo`zidaqandaykompetentliksifatlariniѐritaolishizarur.Aynio`rindashuvashungaѐndoshg`oyalaryuzasidanso`zyuritiladi.

“Kompetentlik” tushunchasita`limsohasigapsixologikizlanishlarnatijasidakiribkelgan.Shusabablikompetentlik “noan`anaviyvaziyatlar, kutilmaganhollardamutaxassisningo`ziniqandaytutishi, muloqotgakirishishi, raqiblarbilano`zaromunosabatlardayangiyo`ltutishi, noaniqvazifalarnibajarishda, ziddiyatlargato`lama`lumotlardanfoydalanishda, izchilrivojlanibboruvchivamurakkabjaraѐnlardaharakatlanishrejasigaegalik”nianglatadi.