1. Kompyuterlashtirish istiqbollari va muammolari

Aim.uz

O’zbekistonda kompyuter tarmoqlari, zamonaviy axborot texnologiyalarini yaratish, joriy etish va rivojlantirish istiqbollari

Reja:

1. Kompyuterlashtirish istiqbollari va muammolari

2.O‘zbekistonda kompyuter tarmoqlari

O‘zbekiston Respublikasida tarmoqlarni avtomatlashtirish ishlari muntazam olib borilgan. O‘rta Osiyo respublikalari ichida birinchi marta 1956-yilda O‘zFA matematika instituti qoshida hisoblash texnikasi bo‘limi ochildi. 1958-yil 30-dekabrda O‘rta Osiyoda birinchi bo‘lib «Ural» elektron-hisoblash mashinasi (EHM) ishga turishirildi. Keyinchalik, 1962-yilda Toshkent shahrida M20 rusumli (Qozon avtomatlashgan mashinalar zavodi mahsuloti), yarim o‘tkazgichli M220 rusumli, «Minsk 22», «Ural 2», «BCM6 – 1», «BCM6 – 2» rusumli EHM lar ishga tushirildi.

Toshkent shahri sobiq sho‘rolar davridayoq elektron-hisoblash mashinalar sohasidagi markazlarning biriga aylangan edi. 1966-yilda markaziy hisoblash bo‘limi negizida «Kibernetika» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi ochildi. Bu birlashmada hukumat va jamoat tashkilotlarining buyurtmalariga ko‘ra ilmiy-amaliy ishlar amalga oshirilar edi. 1978-79 – yillarda «Kibernetika» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi negizida markazlashgan konstruktorlik-texnika byurosi, shuningdek, tajriba-sinov zavodi ochildi. Bu ilmiy-amaliy muassasalarda respublikamizda ko‘zga ko‘ringan olimlar (V.Q.Qobilov, F.A Abutolipov, T. B. Bo‘riyev, B. M. Bondarenko, T. Komilov, T. F. Bekmuratov, R. R. Sa’dullayev, S. Ortiqova, H. Z. Ikromova, S. Karimberdiyeva va boshqalar) faoliyat ko‘rsatmoqdalar.

Respublikamizda informatika fanining o‘qitilishi bo‘yicha ham katta yutuqlarga erishilmoqda.

Sizga ma’lumki, «Informatika va hisoblash texnikasi asoslari» predmetini o‘rta maktablarning X – XI sinflarida o‘rganish 1985-86 o‘quv yilidan boshlab joriy qilingan edi. Ushbu predmetni 8-sinfdan boshlab o‘qitish MDH mamlakatlari ichida birinchilardan bo‘lib respublikamizda yo‘lga qo‘yildi (1993 – 94 - o‘quv yili). Ushbu predmetni o‘qitish uchun dastur, o‘quv rejalari ishlab chiqilib, 1993-yilda 8-sinf uchun (A. A. Abduqodirov, T. Azlarov va boshqalar muallifligida), 1994-yilda 9-sinf uchun (A. A. Abduqodirov, T. M. Mahkamov muallifligida) darsliklar yaratildi, 8 va 9-sinflar uchun predmetni o‘qitish samaradorligini ta’minlovchi mashqlar to‘plamlari (A. A. Abduqodirov va A. G‘. Hayitov muallifligida) nashrdan chiqarildi. Shuningdek, respublikamizda informatika o‘qitish mazmunini takomillashtirishga qaratilgan qator ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda.

2001-yil aprel oyida «Kibernetika» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi tasarrufida yangi axborot texnologiyalari markazi tashkil etildi.

Mustaqil respublikamizda kompyuterlashtirishni rivojlantirish, yuqori texnologiyalarni samarali va sifatli darajada qo‘llash, hududimizdagi kompyuterlar bozorini kengaytirish va shunga o‘xshash yo‘nalishlarda qator tadbirlar o‘tkazildi va yangilari rejalashtirilmoqda.

Chet el firmalarining vazifasiga nafaqat kompyuter boshqa texnikalarni sotish, balki respublikamiz mutaxassislari bilan birgalikda ilmiy-amaliy loyihalarni ishlab chiqish kiradi. Hozirgi kunda diyorimizda faoliyat ko‘rsatayotgan kompyuterlar soni 100 mingdan oshib ketdi va ular, asosan, IBM, COMPAQ, HEWLETT PACCARD, EPSON, DAEWOO, SONY firmalarining mahsulotlari hisoblanadi. Respublikamiz poytaxti Toshkent shahrida COMPUTERLAND/MBL firmasining O‘rta Osiyodagi shtabi joylashgan. Bu esa vatanimizda madaniyat, ilm-fan rivojlanishi, avlodlarning keng miqyosda bilim olishida muhim rol o‘ynaydi.

O‘zbekiston kompyuter tarmoqlari

Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so‘ng axborotlarni kompyuterlashtirish sohasida juda katta ishlar qilindi. Ijtimoiy hayotning barcha sohalarida axborotlar bilan ishlashni jadallashtirish rejalari «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ham ko‘rsatib o‘tilgan.

Xususan, 1999-yil fevral oyida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Ma’lumotlar uzatish milliy tarmog‘ini tashkil etish va jahon axborot tarmoqlaridan foydalanishni tartibga solish to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. Biroz vaqtdan so‘ng 1999-2003-yillarda O‘zbekiston Respublikasida ma’lumotlar uzatish milliy tarmog‘ini modernizatsiya qilish va uni rivojlantirish dasturi qabul qilindi.

O‘zbekiston Respublikasida korporativ foydalanuvchilar (vazirliklar tarmoqlari, tashkilotlar, davlat boshqaruv organlari, mahalliy va mintaqaviy boshqarish tizimlari va h. k.) uchun xalqaro milliy mintaqaviy ko‘lamda uzatiladigan axborotlar hajmining uzluksiz ko‘payishi, ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ini rivojlantirish va takomillashtirish zaruratini keltirib chiqardi.

Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ining vazifalariga quyidagilar kiradi:

Mulkchilik shaklidan qat’i nazar davlat, jamoat organlari, fuqarolar,

tashkilotlar, muassasalar, jamoalarning axborotlarga talabini qondirish uchun elektron axborot almashishni amalgam oshirish.

Respublikada transport-kommunikatsiya asoslarining yagona axborotli

muhitini yaratish va uning dunyo axborot almashish tizimiga kirishini ta’minlash.

Respublikada ma’lumotlarni uzatish provayderlar tarmog‘ining dunyo

ma’lumotlarini uzatish tarmog‘iga, jumladan, internetga markazlashgan holda ulanishini ta’minlash.

Davlat boshqarish va hokimiyat organlarida markazlashgan elektron

hujjat almashishni ta’minlash uchun shart-sharoitlar yaratish.

Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘i respublikada mavjud ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘i respublikada mavjud va telekommunikatsiya (O‘zPAK) va Vazirlar Mahkamasi huzuridagi xo‘jaliklararo axborot-kompyuter xizmati (UzNet) hamkorligida yaratildi. Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ida milliy provayderlar vazifalari, shuningdek, internet xizmatlari UzPAK zimmasiga yuklatilgan. O‘zbekiston Respublikasi ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarining barcha provayderlari xalqaro tarmoqlarga faqat ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘i orqali ulanish huquqiga ega.

1997-yildan boshlab O‘zbekistonda internet provayderlar xizmat ko‘rsata boshladi. Hozirgi kunda O‘zbekistonda 40 dan ortiq internet poydevorlar ishlamoqda.
Quyidagi jadvalda ba’zi provayderlarning nomi va sahifa manzili keltirilgan:

Internet provayder nomi	Internet sahifa manzili
UzPAK Sarkor-Telekom Uzbekiston Freenet Naytov UzNet Buzton BCC CCC (Nuron) DosTLink EastLink EurasiaNetways (CCC) Globalnet Ishonch Simus TV Inform PERDCA Gimli	www.uzpak.uz www.sarkortelecom.uz www.freenet.uz www.navtow.com www.uznet.uz www.buzton.com www.bcc.com.uz www.ccc.uz www.dostlink.net www.eastlink.uz www.eanetways.com www.glb.net www.ishonch.uz www.simus.uz www.eanetways.com www.silk.org www.gimli.com

BugungikundaUzPAKaxborotlarniuzatishvaqabulqilishbilancheklanibqolmasdan, masofalio‘qitishnirejaliravishdaamalgaoshirishgakirishgan. Texnikavauzatishvositalaririvojlanganasrdadavlatlarningsiyosiychegarasi (ta’limsohasida) ma’lumotolishuchunxalaqitbermaydi.

Bugungikundainternetorqaliboshqadavlatlardagiengnufuzlio‘quvdargohlaridabilimolishimkoniyatlarimavjud.
Savol va topshiriqlar

1. O‘rta Osiyoda hisoblash texnikasi bilan bog‘liq birinchi muassasa qayerda tashkil qilingan? U haqida nimalarni bilasiz?

2. Respublikamizda ishlatilgan dastlabki EHM lar haqida nimalarni bilasiz?

4. Vatanimizdagi kompyuterlashtirish muammolari bilan shug‘ullanayotgan qaysi olimlarni bilasiz?

6. O‘zbekiston Respublikasida ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘i haqida

nimalarni bilasiz?

7. Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ining vazifasiga nimalar kiradi.

8. UzPAK deganda nimani tushunasiz?

9. Respublikada kompyuter tarmoqlarini rivojlantirishdagi muammolarga nimalar kiradi?

Aim.uz