Zuhal olmez

TAL‹D, 5(9), 2007, Z. Ölmez
186
65 Kemal Eraslan, 
Alî Şîr Nevâyî’nin Mecâlisü’n-nefâyis,
c. I, s. 120-121.
66 János Eckmann, “Die Tschaghataische Literatur”, s. 324.
67 Kemal Eraslan
,
“Çağatay Edebiyatı”, s. 172.
68 E. Blochet, 
Catalogue des manuscrits turcs,
Paris, 1933, c. II, s. 117; Hofman, 
a.g.e.,
c. III, s. 71.
69 János Eckmann,
The D
i
v
a
n of Gad
a
’
i
,
Bloomington, 1971, 477 s.
70 F. Köprülü
,
a.g.m
.
, s. 296.

---

ve Maveraünnehir’de ise Ebu Saîd’in kurduğu kuvvetli idareyle biraz toparlanır
gibi olduysa da Babür’ün ölümünden sonra karışıklıklar ve şehzadeler arasın-
da taht mücadeleleri tekrar başladı. Hüseyin Baykara bu mücadeleden başarıy-
la çıkarak Herat’ı siyasî merkez olmasının yanı sıra devrin sanat ve kültür mer-
kezi haline getirdi. 1469-1506 yılları arasında hüküm süren Baykara, edebiyatın
her dalında ürün vermiş olan Ali Şîr Nevâyî’yi de himayesi altına alarak yakın
arkadaşlık kurmuştur. Bu nedenle bu dönem “Nevâyî-Baykara dönemi” olarak
da bilinir. Bu dönemde saraylarda resmî dil olarak Farsça kullanılıyordu. Bu do-
ğal olarak kültürel faaliyetlere de yansıyordu. Ancak buna rağmen Hüseyin
Baykara döneminde Türkçe şiir yazma eğilimi artmıştır. Böylece Türkçe ile de
önemli ve hacimli sanat eserleri ortaya konabileceği gösteriliyordu. Bu döne-
min şairleri ise şunlardır: Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevâyî, Hamîdi, Muhammed
Salih, Şeybanî, Ubeydî ve Babür.
842 (1438)’de Herat’ta doğan Hüseyin Baykara ‘Hüseynî’ mahlasıyla Türkçe
lirik gazeller yazmıştır. 1469’da Horasan tahtına oturduktan sonra 1506 yılına
kadar süren saltanatı sırasında Herat’ı önemli bir kültür merkezi durumuna ge-
tiren Baykara, Câmî ve Nevâyî gibi dönemin büyük şairlerini sarayında bulun-
durmuş, özellikle de yakın arkadaşı Nevâyî’yi himaye etmiştir. Ali Şir Nevâyî
Mecâlisü’n-nefâyis 
adlı şairler tezkiresinin sekizinci meclisini Hüseyin Baykara
(Ebu’l-
Ga
z
i
Sul
ca
n Hüseyn Bah
a
dur H
a
n)’ya ayırmış ve ondan övgüyle bahset-
miştir.
71
Şair olarak çok başarılı olduğu söylenemezse de klâsik Çağatay şiirinin
Nevâyî’den sonra gelen ilk isimlerindendir. Gazellerini hep 
fâilâtün/ fâilâtün /
fâilâtün /fâilün 
vezniyle yazmıştır. Bu vezin o devirde Câmî ve Nevâyî tarafın-
dan da çok kullanılmıştır. Bu veznin kullanılmasında bu vezinle yazılan şiirle-
rin bestelenerek Urguştek usûlüne göre
koşukçu 
ya da 
türkîgûy
lar tarafından
sarayda terennüm edilmesinin etkisinin olduğu, Nevâyî ve Babür tarafından
dile getirilmiştir. Baykara’nın lirik gazellerini biraraya getirdiği bir 
Divan
’ı ve
otobiyografik tarzda yazılmış bir 
Risâle
’si bulunmaktadır.
Divanının 8’i Türkiye’de, 13’ü ise yurtdışında olmak üzere toplam 21 nüsha-
sı bulunmaktadır. İstanbul Ayasofya Kütüphanesi’ndeki nüsha, İsmail Hikmet
Ertaylan tarafından tıpkıbasım olarak yayımlanmıştır.
72
Baykara Divanı
üzeri-
ne en kapsamlı ilk çalışma Talip Yıldırım tarafından doktora tezi olarak yapıl-
mıştır.
73
Divanının tamamının incelendiği bu çalışmada Hüseyin Baykara’nın
gerek hükümdarlığı gerekse kişiliği ‘Giriş’ kısmında ayrıntılı olarak değerlendi-
rilmiştir. Bu çalışmada metnin yazıçevrimi, dil incelemesi ve dizin yer alır.