Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

m
3
/ga
; 
2,5 - solishtirma bug’lanish, sutkasiga
С

1
xisobiga
m
3
/ga
; 
t - ayni davrda massivdagi xavoning o’rtacha sutkalik temperaturasi (meteorologik
stansiyaning ma’lumotlari) 
С

. 
Suvning o’simliklar tanasidan va sug’oriladigan yerlardan bug’lanish quyidagi
formula bilan aniqlanadi: 
В
П
t
e
n
K






1
2
(2.10) 
bu yerda: n
2
- balans davridagi kunlar soni; 
t - ayni davrdagi xavoning o’rtacha sutkalik temperaturasi; 
П

- ayni davrda rejali yoki xaqiqiy sug’oriladigan maydon;
e
1 -
sug’oriladigan yerlardan
С

1
xisobiga sutkalik bug’lanish moduli 
m
3
/ga.
Shuni aytish kerakki, e
1
ning qiymati dalalarning namlanish sharoitiga qarab
o’zgarib turadi: sholipoyalarda
С

1
hisobiga
7
,
2
5
,
2
1


e
m
3
/ga,
qondirib sug’oriladigan
va hosildorligi yaxshi bo’lgan dalalarda
С

1
hisobiga
4
,
2
2
1


e
m
3
/ga
; qondirib
sug’orilmaydigan va shu sababli kam hosil bo’lgan dalalarda 
С

1
hisobiga
9
,
1
5
,
1
1


e
m
3
/ga
. 
Paxtachilik rayonlarida sug’oriladigan yerlarda bug’lanadigan suv miqdorini
quyidagi formuladan hisoblab topish mumkin:
В
П
t
n
К





)
4
2
(
2
, (2.12) 
Sizot suv sathining chuqurligi 3 m ga qadar bo’lgan yerlarda bug’lanish va
traspiratsiya miqdorini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin: 
В
С
t
e
n
N






2
2
, (2.13) 
bunda: 
С

- sizot suvlar yuza joylashgan yerlar maydoni, 
ga
; 
С
e

1
2

- hisobiga sutkalik solishtirma bug’lanish,
m
3
/ga
bu miqdor sizot
suvlar sathining joylashish chuqurligiga qarab o’zgarib turadi: suv to’planib yotadigan
yerlarda
7
,
2
5
,
2
2


e
m
3
/ga
(
С

1
hisobiga); sizot suvlar yuzaga tegib yotadigan
yerlarda,
га
м
e
м
Z
/
5
,
2
2
,
2
,
5
,
0
3
2



(
С

1
hisobiga ) ; sizot suvlar 0,5 – 0,3 m
chuqurlikda joylashgan yerlarda
С

1
hisobiga
га
м
f
Z
e
/
)
1
(
5
,
2
3
2


,
bunda: Z - sizot suv sathining chuqurligi, m hisobida;
f - kapillyarlar orqali ko’tarilish balandligi, qumoq tuproqli yerlarda bu balandlik
3
m
ga teng.

---

Тashlama va zovur suvlari miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
В
К
В
Т
С
W
W
М




(2.14) 
bu yerda: W
Т
- balans davrida massivdagi tashlama kanallar orqali oqib ketadigan suv
miqdori; 
W
Q
- massivdagi kollektor tarmoqlari orqali oqib ketadigan suv miqdori.
O’rta Osiyodagi irrigatsiya sistemalaridan foydalanish praktikasida kollektorlar
ko’pincha ayni vaqtda tashlama traktlar vazifasini ham o’taydi. Bunday hollarda
tashlama suvlarni kollektorlarga borib tushadigan zovur suvlaridan ajratish qiyin bo’ladi. 
Zovur suvi oqimining miqdori va uning minerallashganlik darajasiga qarab sistemaning
zovurlashtirilganlik darajasiga va kolletor – zovur ta’siriga baho berish mumkin. 
Sizot suvlarining oqib ketishini (ularning oqib kelishi va oqib ketishi o’rtasidagi
farqni) quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
n
n
h
P
2
100


(2,15) 
bu yerda: h - balans uchastkasida massivga suv berilmaydigan va yog’ingarchilik
bo’lmaydigan kuz davrida burg’ulangan quduqlardagi sizot suv sathining pasayib ketish
miqdori; 
n - sizot suvlar sathi h balandligicha (sm) pasaygunga qadar o’tgan kunlar
soni;

- gruntlarning suv berish koeffitsiyenti (qumoq tuproqli yerlarda sizot
suvlar sathi ko’tarilgan taqdirda
4
,
0
2
,
0



va pasaygan taqdirda 0,1+0,3). 
Suv balansining chiqim qismlari aniqlangandan keyin turli davrlar va bir yil
davomidagi suv oqimi miqdori jamlab chiqiladi. Kirim va chiqim qismlaridagi oqimlar
yig’indisini taqqoslab ko’rish yo’li bilan balans uchastkasidagi suv balansini, ya’ni suv
zapasining o’zgarishini aniqlash mumkin:
)
(
2
1
W
W
W




(2.16) 
bu yerda: W
1
- balans uchastkasiga kirgan jami suv yig’indisi;
W
2
- balans uchastkasidan chiqib ketgan jami suv miqdori.